1914-1945: seinna 30 ára stríðið

Enginn sagnfræðingur, sem stendur undir nafni, kemst hjá því að líta á fyrri og seinni heimsstyrjöld í samhengi. Seinna stríð er einfaldlega ekki hægt að skilja án vísunar í fyrra stríð. Nema, auðvitað, maður sé útkjálkasagnfræðingur í þjónustu góða fólksins sem hatast við þjóðríkið og óskar sér alþjóðlegs yfirvalds ár og síð. Þá er sniðugt að líta svo á að Hitler sé upphaf nútímasögu. En það er rangt.

Strax í seinna seinna stríði eru heimildir um að menn eins og Charles de Gaulle og sá breski Churchill noti hugtakið seinna 30 ára stríðið um tímabilið 1914-1945. Þýska tímaritið Der Spiegel setti hugtakið á forsíðu upp úr aldamótum og fylgdi eftir með greinaflokki.

Fyrra 30 ára stríðið stóð í Evrópu, einkum þýskumælandi löndum, 1618-1648. Yfirbragð þess var trúardeilur kaþólikka og mótmælenda. Útkoman, Vestfalíufriðurinn, lagði grunn að skipan mála í álfunni sem hélt í megindráttum 1914. Ekki svo að skilja að friður hafi haldist í álfunni. Evrópa fer í stórstríð á 100 ára fresti frá lokum miðalda.

En Vestfalíufriðurinn eftir 1648 lagði drög að samskiptum ríkja í Evrópu um langan aldur. Grunnurinn var ríkisleiðtogi, þjóðhöfðingi, og landamæri. Landið sem seinna fékk nafnið Þýskaland hélst í smáeiningum. Fjögur stórveldi réðu mestu um gang mála, Bretland, Frakkland, Austurríki og Rússland. Á 18. öld óx þýsku smáveldi, Prússlandi, fiskur um hrygg og leiddi það til stofnunar Þýskalands 1871 í beinu framhaldi af sigrum Pússa á Dönum, Austurríkismönnum og Frökkum..

Iðnbyltingin og nýlendukapphlaup stórveldanna á 19. öld eru aðdragandi fyrri heimsstyrjaldar, sem í raun var evrópskt borgastríð. Borgaraleg stjórnmál báru ábyrgð á stríðinu og voru ekki í stakk búin eftir stríð að skapa stöðugleika. Öfgastefnur, fasismi og kommúnismi, réðu ferðinni.

Eftir lok seinna 30 ára stríðsins, 1945, stóð ein öfgastefna uppi sem sigurvegari, kommúnismi sem Sovétríkin, gamla Rússland, héldu á lofti. Bandaríkin voru ábyrgðaraðili afgangsins af evrópskum borgaralegum stjórnmálum sem enn tórði. Í skjóli Nató og ESB skyldi byggja upp nýja Vestur-Evrópu.

Sigurvegarar skrifa söguna. Hitlers-Þýskaland þótti þénug staðalímynd af þjóðríkinu, bæði af kommúnistum sem vildu eina gerð af alþjóðastjórn og tæknikrötum í Evrópusambandinu sem stefndu að annarri útgáfu af alheimsríki.

Kommúnisminn hrundi 1989/1991 og Evrópusambandið rakst á endimörk sín í Úkraínu og Brexit 2015/2016.

Seinna 30 ára stríðið bjó sem sagt bæði til kommúniskt heimsveldi og evrópskt. Í hrakförum beggja er Adolf litli Hitler giska smár þótt Hitlers-vofan hafi verið árangursrík áróðursbrella til að hræða fólk til fylgis við bábiljur, kommúnískar og esb-ískar. 

 

Bað Pólverja fyrirgefningar