Óhjákvæmni EES, Björn Bjarna og Jón Baldvin

Við höfum fengið allt fyrir ekkert, voru fleyg orð Jóns Baldvins Hannibalssonar þáverandi utanríkisráðherra þegar hann kynnti Íslendingum EES-samninginn fyrir aldarfjórðungi.

En alveg eins og ekki er til ókeypis hádegisverður eru engir alþjóðasamningar þannig úr garði gerðir að einn aðili fær allt fyrir ekkert. Núna stendur yfir umræða um hvort veita skuli Evrópusambandinu íhlutunarrétt í íslensk raforkumál. Íslensku heiðarnar og fallvötnin eru nokkru stærra en ,,ekkert".

Á þessu bloggi var gagnrýnt að skipuð var af hálfu utanríkisráðherra pólitísk nefnd EES-sinna. Vitnað var til orða formanns nefndarinnar, Björns Bjarnasonar, um óhjákvæmni EES-samningsins. Björn mótmælir þessari túlkun og segist ekki telja EES-samninginn óhjákvæmilegan fyrir samskipti Íslands og ESB. Það er vel.

Friðhelgi hvíldi yfir EES-samningnum á meðan umræðan stóð yfir um hvort Ísland ætti að verða aðildarríki Evrópusambandsins eða ekki. Sá sem hér skrifar var einn af stofnendum Heimssýnar sumarið 2002, starfaði í stjórn félagsins og var framkvæmastjóri um tíma frá stofnun til ársins 2013.

Heimssýn er vettvangur andstæðinga aðildar Íslands að Evrópusambandinu. Á árabilinu sem hér um ræðir, 2002 og 2013, var reglulega rætt um EES-samninginn. Nær öllum umræðum lauk með samkomulagi um að af tvennu illu væri EES-samningurinn skárri en aðild að Evrópusambandinu. Þess vegna naut EES-samningurinn friðhelgi.

Eftir að ESB-umsókn Samfylkingar var dregin tilbaka áramótin 2012/2013 af ríkisstjórn Jóhönnu Sig. voru ekki lengur forsendur fyrir friðhelginni. Evrópusambandið notar EES-samninginn til að sækja sér valdheimildir yfir íslenskum innanríkismálum, flytja völd frá Reykjavík til Brussel. Það kallar á átök um grundvöll EES. Þau standa yfir þessi misserin.

EES-samningurinn var gerður þegar Evrópusambandið var ráðandi hugmyndafræði í nær allri álfunni. Frá og með Brexit 2016 er ESB deyjandi hugmynd. Leiðari Telegraph í Bretlandi segir umbúðalaust: ESB er sökkvandi skip.

Í gegnum EES-samninginn er Ísland munstrað á sökkvandi skip. Við eigum að segja upp þessum samningi. Það er mergurinn málsins - óhjákvæmilega.


Trump; orsök eða afleiðing?

Forsetatíð Trump má skoða frá tveim ólíkum sjónarhornum. Í fyrsta lagi að hann sé orsök vandræða, bæði innan Bandaríkjanna og í alþjóðasamskiptum. Út frá því sjónarhorni er Trump óverulegt vandamál. Hann er á áttræðisaldri og guðirnir kalla hann til sín fyrr heldur en seinna. Jafnvel þótt hann nái endurkjöri 2020 er átta ára valdatími fjarri nógu langur tími til að marka þáttaskil í sögu stórveldis að öðru óbreyttu.

En frá öðru sjónarhorni er Trump afleiðing en ekki orsök - og aukast þá vandræðin.

Trump gæti boðað endalok tveggja tímabila. Vestrænnar velmegunar áratuganna eftir seinna stríð annars vegar og hins vegar vestrænna yfirburða í alþjóðastjórnmálum frá lokum kalda stríðsins - síðustu 30 árin eða svo.

Ef Trump er afleiðing en ekki orsök er hvorttveggja í húfi opið og frjálslynt velferðarsamfélag og friðsöm alþjóðasamskipti.

Trump fékk umboð til að gera Bandaríkin sterk að nýju. Meginleiðir til að ná þeim árangri eru að loka landamærunum og draga Bandaríkin úr heimsviðskiptum með tollmúrum. Í 100 ár, allt frá lokum fyrra stríðs, eru Bandaríkin gerandi í alþjóðamálum. Wilson Bandaríkjaforseti festi í sessi þjóðríkjaregluna, sem m.a. Íslendingar nutu góðs af með fullveldinu 1918. Bandaríki Trump gefa ekki út stórar yfirlýsingar um hvernig málum skuli háttað. Nema, auðvitað, þegar bandarískir hagsmunir eru í húfi. Frjálslynd hugmyndafræði er hvergi nefnd.

Lokuð landamæri fá víða hljómgrunn, ekki síst í Evrópu þar sem ótaldar milljónir múslíma standa í biðröð eftir vestrænum lífskjörum. Þeim verður í auknum mæli vísað frá og sagt að hypja sig heim og taka þar til hendinni. Í leiðinni verður þeim gert að endurnýja miðaldatrúna, sem múslímar eru ánetjaðir, til að þeir verði húsum hæfir norðan Miðjarðarhafs. Hvorttveggja tekur áratugi og kallar á viðvarandi blóðsúthellingar.

Kína var bændasamfélag þangað til bandaríski markaðurinn opnaðist ódýrum neysluvarningi á seinni hluta síðustu aldar. Ef bandaríkjamarkaðurinn lokast vegna tollmúra verða Kínverjar að finna nýja markaði til að halda sér á lífi sem efnahagsveldi. Evrópa tekur ekki við nema hluta framleiðslunnar. Þá er eftir Asía enda Afríka enn of fátæk. Í Asíu hitta Kínverjar fyrir tvö önnur iðnveldi, Japan og Suður-Kóreu. Það veit á átök um áhrifasvæði og markaði.

Kerfið sem sett var upp árin eftir seinna stríð, með Bandaríkin í forystu fyrir vestrænum ríkjum og veitti nýfrjálsum ríkjum svigrúm, Kína meðtalið, er að hruni komið. Þetta kerfi er kennt við vestrænt frjálslyndi og byggði á tveim forsendum, sem báðar reyndust rangar.

Fyrri forsendan var að vestræn gildi myndu fyrr heldur en seinna yfirtaka heiminn. Hrun Sovétríkjanna og kommúnismans virtist styrkja forsenduna. Innrásin í Írak og ófriðurinn í miðausturlöndum kippir fótunum undan þessar forsendu. Ekki síst þar sem Rússland var ekki tekið með í reikninginn, en það er hvorki vestrænt né asískt en þó stórveldi á sínu vísu. Vestræn ríki eru, þegar á hólminn er komið, of veik til að þvinga menningu sinni á óviljugar þjóðir. Úkraína, Sýrland, Líbýa og Írak eru skýr vitnisburður. 

Seinni forsendan var að allur almenningur á vesturlöndum bætti jafnt og þétt lífskjörin á meðan vestræn gildi sigruðu heiminn og nýfrjáls ríki styrktu sig í sessi. Hagtölur síðustu ára í Bandaríkjunum sérstaklega, en einnig Evrópu, ómerkja þessa forsendu. Millitekjufólk og láglaunahópar sitja eftir í lífskjörum en efri stéttirnar maka krókinn í alþjóðavæddum heimi.

Bandarískir kjósendur sendu Trump í Hvíta húsið til að afnema fyrirkomulag sem vann gegn almannahag. Vorið áður en Trump sigraði kusu Bretar að yfirgefa hornstein frjálslyndrar hugmyndafræði vestan Atlantsála, Evrópusambandið. Brexit og Trump eru engilsöxun á hugmyndafræði sem Bretar og Bandaríkin eru meginhöfundar að. Vinstrimenn leita ekki í smiðju J.S. Mill til að endurvekja frjálslyndið, Karl Marx og sósíalismi eiga upp á pallborðið. 

Trump er stærri og fyrirferðameiri en nokkur annar forseti Bandaríkjanna í manna minnum. Ekki sökum þess að maðurinn sé stór í sniðum heldur af þeirri ástæðu að Trump er holdtekja umbyltinga. Enginn veit, allra síst forsetinn sjálfur, hver útkoman verður. En það er kýrskýrt að Trump leysir úr læðingi pólitískar jarðhræringar sem ekki sér fyrir endann á. Í framtíðinni verður talað um tímaskeiðið fyrir og eftir 2016. Trump er afleiðing en ekki orsök.


mbl.is Hótar að ganga úr WTO
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Bloggfærslur 2. september 2018

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband