Landamæri í Evrópu: Belgía 1914 og Úkraína 2014

Landamæri Belgíu voru tryggð með stórveldasamkomulagi í London 1839. Í upphafi fyrri heimsstyrjaldar gerðu Þjóðverjar Bretum orð að þeir þurfi að fara yfir belgískt landsvæði til að herja á Frakka og jafnframt að ætlunin væri ekki að hernema Belgíu.

Bretar sögðu Þjóðverjum stríð á hendur 4. ágúst 1914 vegna landamæra Belgíu, sem Þjóðverjar virtu ekki.

Bretar hefðu án vandkvæða eða verulegra eftirmála sem hægast látið sáttmálann frá 1839 liggja grafinn í skjalageymslum í Westminster. En þeir gerðu það ekki og ástæðan var ekki samúð með Belgíu heldur allt önnur. Bretar töldu Þjóðverja óttuðust forræði á meginlandi Evrópu og töldu það ógna hagsmunum sínum.

Víkur nú sögunni til landamæra Úkraínu í samtímanum. Þau voru staðfest með stórveldasamkomulagi í Búdapest árið 1994 í tengslum við kjarnorkuafvopnun landsins eftir fall Sovétríkjanna. Bandaríkin og Bretland voru aðilar að samkomulaginu.

Fyrir nokkrum vikum hirtu Rússar hluta af Úkraínu, það er Krímskaga, og gerðu að rússnesku landsvæði. Hvers vegna sögðu Bretar og Bandaríkjamenn ekki Rússum stríð á hendur?

Jú, ástæðan er stórveldapólitík. Bandaríkjaforseti sagði Rússa ekki stórveldi heldur héraðsvald í Austur-Evrópu sem ógnaði næstu nágrönnum en ekki friði í álfunni. Hvorki Bandaríkin og enn síður Bretaland eiga nægilega ríkra hagsmuna að gæta í þessum hluta Austur-Evrópu að það réttlæti hernaðaraðgerðir af þeirra hálfu.

Héraðshöfðinginn Pútín fær þess vegna að breyta landamærum evrópsks ríkis árið 2014, þótt landmærin séu tryggð með stórveldasamkomulagi. Þjóðverjar, á hinn bóginn, sem vildu aðeins nota belgíska vegakerfið til að komast að Frökkum, fengu á sig stríðsyfirlýsingu. Hér skortir á samkvæmni.

Þegar til stykkisins kemur skipta sáttmálar ekki máli. Ef Bandaríkin teldu Rússa ógna Evrópu og þar með bandarískum hagsmunum væri annað hljóð í strokknum vegna Búdapestsamkomulagsins. En það væri ekki vegna umhyggju fyrir Úkraínu. Óvinur Úkraínu er ekki nógu mikil ógnun fyrir hagsmuni stórveldanna til að þau virði undirskrifaða sáttmála um landamæri milli ríkja.

Munurinn á Belgíu 1914 og Úkraínu 2014 er að Þjóðverjar ógnuðu stórveldahagsmunum Breta fyrir hundrað árum en Bandaríkjamönnum stafar ekki hætta af útþenslustefnu Rússa - enn sem komið er.