Tilfallandi athugasemdir

Mánudagur, 17. júní 2019

Tvær forsendur fyrir fullvalda lýðveldi

Á tímamótum er litið um öxl og spurt um ástæður fyrir hvernig til tókst, hvort heldur það var vel eða illa. 75 ára lýðveldi er merkilegur áfangi og byggir á fullveldinu frá 1918 og heimstjórninni hálfum öðrum áratug áður. Tvær meginforsendur fullvalda lýðveldis eru þó eldri.

Sú fyrri var færð í letur á 13. öld af Snorra Sturlusyni, sem lagði orð í mun Þorgeirs Þorkelssonar er fór með Ljósvetningagoðorð þegar kristni var lögtekin.

„En nú þykkir mér þat ráð,“ kvað hann, „at vér látim ok eigi þá ráða, er mest vilja í gegn gangast, ok miðlum svá mál á milli þeira, at hvárirtveggju hafi nakkvat síns máls, ok höfum allir ein lög ok einn sið. Þat mun verða satt, er vér slítum í sundr lögin, at vér munum slíta ok friðinn.

Einn siður og ein lög er boðskapurinn. Lögin byggja á siðagildum, s.s. trú og menningu, er mynda þá samheldni sem þarf til að samfélag þrífist.

Seinni meginforsendan fyrir fullvalda lýðveldi er skráð í merkilegustu stjórnmálaritgerð á nýöld. Jón Sigurðsson skrifaði laust fyrir miðja 19. öld þegar Ísland laut dönskum yfirráðum. (Stafsetning færð til nútíma).

Á þessu yrði sami galli og nú er, og hefir lengi verið, að málefni Íslands er ekki stjórnað svo mjög eftir því sem Íslandi er hagkvæmast, einsog eftir því, hvernig öllu hagar til i Danmörku. Danmörk teymir Island eftir sér í bandi, og skammtar því réttindi, frelsi og menntun eftir því, sem henni þykir hagkvæmast og bezt við eiga.

Ef við setjum ESB inn í texta Jóns í stað Danmörku má ljóst vera hve sígild ráðleggingin er. Forræði eigin mála er forsenda fyrir hagsæld. Jón sér einstaklinginn og daglega reynslu hans í samhengi við landsmálin.

Flestir munu skilja af sjálfs síns reynslu, hversu nauðsynlegt er bæði að hver ábyrgist sjálfs síns verk, og svo hitt, að maður viti að hverjum aðgangurinn er. Þetta er ekki sízt nauðsynlegt í stjórnarmálefnum.

Samantekin eru rök Jóns Sigurðssonar eftirfarandi. Framfarir verða ekki á Íslandi nema Íslendingar hafi forræði eigin mála. Einstaklingar verða að vita hver hin ábyrgu stjórnvöld eru og hafa að þeim aðgang.

Snorri og Jón í hnotskurn: samheldni þjóðarinnar og innlend stjórn er lykillinn að farsæld. Eins og 75 ára lýðveldissaga ber ótvírætt með sér.