Ísland á bandarísku áhrifasvæði

Bandaríkjaher fékk aðstöðu á Íslandi í seinni heimsstyrjöld. Sumarið 1941 var gerður þríhliða samningur milli Íslands, Bandaríkjanna og Bretlands, sem hafði hernumið Ísland ári áður, um að Bandaríkjaher leysti breska setuliðið af hólmi.

Samningurinn sumarið 1941 er merkilegur í alþjóðlegu samhengi. Bandaríkin voru enn hlutlaus í stríði Breta við Þjóðverja, sem höfðu lagt undir sig alla Vestur-Evrópu og Noreg og Danmörku að auki. Stríð milli Bandaríkjanna og Þýskalands hófst ekki fyrr en eftir árás Japana, bandamanna Þjóðverja, á Perluhöfn í byrjun desember 1941.

Ísland komst með herverndarsamningnum 1941 undir bandarískt áhrifasvæði. Heimsókn Churchill forsætisráðherra Breta til Íslands í ágúst sama ár var táknræn viðurkenning að mesta flotaveldi Evrópu afsalaði sér áhrifum í þessum heimshluta til Bandaríkjanna.

Allt kalda stríðið, sem tók við af seinni heimsstyrjöld, var Ísland mikilvægur hlekkur í varnarkeðju vestrænu Nató-ríkjanna gegn útþenslu Sovétríkjanna. Eftir fall Sovétríkjanna myndaðist valdatómarúm á Norður-Atlantshafi. Bandaríkin töldu herstöðina í Keflavík óþarfa og lokuðu henni árið 2006.

Björn Bjarnason, fyrrverandi ráðherra, ræðir við Robert G. Loftis um brotthvarf Bandaríkjahers af Íslandi. Loftis var samningamaður bandarískra stjórnvalda gagnvart Íslandi. Í viðtalinu kemur fram sígilt sjónarmið stórvelda, að þau setja upp herstöðvar og loka þeim fyrst og síðast í þágu eigin hagsmuna. En jafnframt hitt að orðspor stórvelda skiptir máli. Ótímabær lokun Keflavíkurstöðvarinnar skaðaði orðspor Bandaríkjanna, sérstaklega gagnvart smáþjóðum sem treysta á vernd þeirra - t.d. Norðurlönd og Eystrasaltsríkin.

Ísland er enn á bandarísku áhrifasvæði. Helsta verkfæri Bandaríkjanna í öryggismálum Evrópu, Nató, stendur frammi fyrir óvissu í kjölfar valdatöku Donald Trump. Verkefni íslenskra stjórnvalda næstu árin er að lóðsa öryggishagsmuni okkar þannig að þau taki mið af pólitískum staðreyndum en skerði ekki fullveldi okkar til vinsamlega samskipta, t.d. við Rússland. Allra síst ættum við að leggja lag okkar við upplausnarástandið sem ber skammstöfunina ESB.