Kreppa í hagtölum og kreppa í samfélagi

Í síðustu viku sögðu erlendir fjölmiðlar að engilsaxnesku þjónustuhagkerfin í Bretlandi og Bandaríkjunum myndu fara verr úr kreppunni en framleiðsluhagkerfin í Þýskalandi og Frakklandi. Undir helgina birtust nýjar tölur um samdrátt þýska hagkerfisins á síðasta ársfjórðungi, sem var meiri en búist var við eða rúm átta prósent reiknað á árið. Óðara varð fjölmiðlaumfjöllunin á þann veg að Meginlandsevrópa yrði harðar úti en Bretland og Bandaríkin.

Og kreppan færðist austur á bóginn; mest lesna frétt Daily Telegraph í gær var útskýring á því að Austur-Evrópa væri að hruni komin.

Hér á Íslandi gerist það að Tryggvi Þór Herbertsson prófessor í hagfræði kemur í Kastljós og segir skuldir ríkissjóðs aðeins tæpir 500 milljarðar kr. á meðan aðrir hafa klifað á yfir 2000 milljarða kr. skuld. Menn eru sammála um það eitt að þarna skilji á milli feigs og ófeigs. Við getum lifað við skuldastöðuna sem Tryggvi leggur á borðið en ekki hana fjórfalda eða fimmfalda.

Viðbrögðin við útreikningum Tryggva voru forundran. „Ég bara fatta ekki þennan djók. Bara alls ekki," skrifar Pétur Tyrfingsson í bloggi og í athugasemdum er sömu tilfinningu lýst.

Í Háskólabíó kemur annar hagfræðingur og leggur upp stærri og rosalegri tölur. Þriðji hagfræðingurinn, sem situr í stól viðskiptaráðherra, segir tölur Tryggva of lágar.

Leggjum hagfræði og tölur til hliðar í bili, og gerum það með góðri samvisku þar sem hagfræðingar eru jafn ósammála og raun ber vitni.

Á Íslandi eyddist bankakerfið á einu augabragði. Daginn eftir héldu sömu bankar, þ.e. sama starfsfólk í sama húsnæði, að sinna bankastarfsemi. Hlutabréfamilljarðar gufuðu upp og peningamarkaðsreikningar rýrnuðu um 20 til 40 prósent. Uppsagnir í fjármálafyrirtækjum komu í kjölfarið, enda hlutabréfamilljarðar farnir, og byggingariðnaðurinn varð fyrir snöggum samdrætti þar sem hann byggir jú fyrir framtíðina og hún var allt í einu orðin kolsvört. Fasteignasala dróst saman og fólk hætti að kaupa bíla. Krónan féll.

Hagkerfið brást eðlilega við bankahruninu. Almenningur brást líka rétt við; barði potta og pönnur og fékk nýja ríkisstjórn og kosningar í vor.

Eftir hrunið höfum við gert allt rétt og þess vegna verður allt í sóma á Íslandi upp úr miðju ári, bæði í hagkerfi og mannlífi.

Í Evrópu er ekki eins víst að allt verði með felldu. Þeir sem skrifa um hagkerfin þar óttast að efnahagskreppan leysi úr læðingi átök innan ríkja og milli þjóðríkja sem hægt var að sópa undir teppið í góðæri en verður ekki falið í hallæri.

Evrópuúlfar í gengisgæru

Íslandsvinurinn Daníel Hannan kemur með ágæt rök fyrir því að ef Íslendingar gefast upp á eigin mynt væri breska pundið ágætur kostur - mun betri en evran. Daníel er maður skynseminnar og telur að fyrsti kostur okkar ætti að vera að halda krónunni. Hún er heldur vinafá krónan þessi misserin og vink Daníels gleðigjafi.

En að alvöru málsins. Þeir eru til sem á heilbrigðum forsendum telja að Ísland geti ekki haldið uppi eigin gjaldmiðli. Ýmis rök eru tínd til, svo sem smæð efnahagskerfisins og sveiflur á gengi. Það sem er tortryggilegt við þessi rök er að við sem þjóð höfum haft krónuna í hundrað ár og á þeim tíma komið okkur úr moldarkofum yfir í öfundsvert nútímasamfélag. Allan þann tíma vorum við fá og efnahagskerfið lítið. Hvað hefur breyst?

Þorri þeirra sem gagnrýna krónuna er á hinn bóginn Evrópuúlfar í gengisgæru. Þeir nota veika stöðu krónunnar til að stunda áróður fyrir inngöngu í Evrópusambandið. Menn af þessu sauðahúsi eru sömu náttúru og þeir sem stela úr söfnunarbaukum; um þá þarf ekki að hafa fleiri orð.

Það má máta krónuna við breska pundið. Við stundum meiri viðskipti við Bretland en t.d. Noreg og höfðum ágæta reynslu af Bretum, eftir þorskastríð og fyrir hryðjuverkalögin.

Harla ólíklegt er að Bretar leggi pundið niður og gangi í evrubjörg Brussel. Eins og Daníel bendir á hefur pundið sigið um þriðjung gagnvart evru undanfarið og speglar þá staðreynd að Bretar eru á undan meginlandinu í kreppukúrfunni - en auðvitað langt á eftir Íslendingum.

Með því að setja umræðu um pundið á dagskrá núna gætum við kannski verið í stakk búin að taka ákvörðun eftir hálfan annan áratug um hvað við viljum í gjaldmiðilsmálum.

Ísland ætti að taka upp breska pundið

Úr auðræði í fjölræði

Samkeppniseftirlitið bannaði samruna útgáfufélaga Fréttablaðsins og Morgunblaðsins. Eignarhaldsfélög verða ýmist keyrð í gjaldþrot eða leyst upp. Stjórnvöld, skilanefndir, ríkisbankar og eftirlitsstofnanir eru smátt og smátt að leggja drög að nýju atvinnulífi eftir hrun auðræðisins í haust.

Ríkisstjórnin ætti að gera fjölræði að opinberri stefnu sinni. Fjölræði felur í sér smáar einingar. Við höfum sé hvernig rekstrarrök fyrir stórum einingum voru misnotuð til að búa í haginn fyrir fákeppni með alkunnum afleiðingum

Sakleysi, græðgi og rússagull

Sannanir fyrir peningaþvætti íslenskra fjármálastofnana á rússneskum fjármunum liggja ekki fyrir. Kringumstæðurökin eru hins vegar sterk. Stjórnvöld hér voru saklaus, að ekki sé sagt einfeldningsleg, græðgi íslensku auðmannanna takmarkalaus og Björgólfsauðurinn kom jú upphaflega frá Rússlandi. Viðskiptaleg blóðskömm var íslenskum bankamönnum inngreypt og nærri má geta hversu ginnkeyptir þeir voru fyrir skjótfengnum gróða.

Íslendingar hafa orðið fyrir þungum búsifjum vegna þeirra auðmanna sem bera ábyrgð á bankahruninu og geðveikislegri spillingu sem þreifst í fjármálastofnunum. Forsendan fyrir endurreisninni, bæði þeirri fjármálalegu og siðferðilegu, er að leita uppi og keyra í gjaldþrot alla þá sem bera ábyrgð á fjármálaspillingunni.

Bankarnir eru í eigu ríkisins og það er skylda þeirra að þjarma að auðmönnum og keyra í þrot. Setja á lög þar sem kveðið er á um að aðilar að gjaldþroti sem nemur 200 m. kr. eða hærri upphæð verði ekki tækir í stjórnir hlutafélaga í 16 ár.

Til að endurreisa orðspor okkar duga engin vettlingatök.

Viðskiptaráð og handbendi auðmanna reyna að hræða okkur með áróðri um yfirvofandi pólitíska spillingu. Pólitísk spilling sem grasseraði hér í áratugi kom þjóðinni aldrei á vonarvöl.

Segir Rússa hafa keypt Ísland

Vinstri grænir hefji sig yfir flokkspólitík

Vinstri grænir biðu í áratug eftir tækifæri til að láta að sér kveða við landsstjórnina. Tækifærið kemur með starfsstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur en ummæli forystumanna Vinstri grænna benda til þess að þeir ætli að klúðra sínum möguleikum.

Steingrímur J. Sigfússon og Álfheiður Ingadóttir hafa látið orð falla sem má skilja þannig að þau vilji ganga á milli bols og höfuðs á Sjálfstæðisflokknum. Í sjálfu sér er ekkert við það að athuga að ímynda sér fall móðurflokks íslenskra stjórnmála, sérstaklega ef maður er vinstri grænn. En það er léleg pólitík að segja það upphátt.

Lyndon B. Johnson Bandaríkjaforseti ráðlagði einu sinni yfirlýsingaglöðum stjórnmálamanni að segja engum að fara til andskotans nema að geta persónulega fylgt honum þangað.

Vinstri grænir þurfa að sýna að þeir séu stjórntækir ef þeir ætla sér annað og meira en að vera flokkur í eilífðarandstöðu. Í stað þess að berja á Sjálfstæðisflokknum eiga vinstri grænir að einbeita sér að tala til almennings, útskýra stöðumat sitt og kynna tillögur að úrbótum.

Í villtum draumum vinstri grænna gæti Sjálfstæðisflokkurinn orðið að óverulegum smáflokki. Í reynd er engin hætta á að það gerist. Þó ekki sé nema vegna þess að valkosturinn, hinir þrír flokkarnir, býður ekki upp á annað en að Sjálfstæðisflokkurinn verður öflugur eftir næstu kosningar.

Í öllu falli verður gagnrýni vinstri grænna Sjálfstæðisflokknum ekki að fjörtjóni. Með því að eyða pólitísku púðri sínu á stjórnarandstöðuna eru vinstri grænir hins vegar að eyðileggja möguleika sína til sanna fyrir kjósendum að flokkurinn kann meira en andófspólitík.

Hagfræðingarnir fatta ekki vald

Vald er sleipt hugtak sem hagfræðingarnir Jón Daníelsson og Gylfi Zoëga fatta ekki. Greining þeirra á bankahruninu tekur mið af formlegu valdi laga, reglna og eftirlitsstofnana en sagan er ekki einu sinni hálfsögð með tilvísun til formlegs valds.

Augljós mótsögn er í frásögn þeirra félaga um skort á aðhaldi stofnana gagnvart bönkum, þar sem þeir kenna lítilli fagmennsku um værð hins opinbera um leið og þeir vísa á háskóladeildir sem mærðu útrásarhagkerfið. Ef fagmennska á einhvers staðar heima þá er það í háskólum, þar sem þeir Jón og Gylfi starfa. Háskólarnir voru ásamt eftirlitsstofnunum, ráðuneytum, þingmönnum, fjölmiðlum og forsetanum í klappstýruliði útrásarinnar.

Valdið sem bankarnir bjuggu yfir var í fyrsta lagi fengið með innlendri einkavæðingu og í öðru lagi með ódýru erlendu lánsfé. Íslensk stjórnvöld, Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur sérstaklega, bera ábyrgð á einkavæðingunni og hvernig hún gekk fyrir sig. Einkavæðingin lagði grunninn en spilaborgin var reist með erlendu lánsfé sem EES-samningur Alþýðuflokks Jóns Baldvins Hannibalssonar (‘við fengum allt fyrir ekkert´) tryggði aðgang að.

Glýjuvald bankanna batt og blindaði alla sem komu nálægt. Þrátt fyrir litlukreppu árið 2006 þegar hrikti í stoðum bankakerfisins var vald bankanna slíkt að hvorki hósti né stuna heyrðist frá eftirlitsstofnunum, stjórnvöldum eða fjölmiðlum - eina undantekningin var þegar Styrmir Gunnarssonar ritstjóri Morgunblaðsins ræksti sig.

Greining á bankahruninu sem ekki gerir óformlegt vald bankanna og útrásarauðmanna að miðlægu atriði er harla lítils virði.

Eflaust eru Jón og Gylfi prýðilegir fræðimenn á sviði hagfræði. En um leið og sérsviði þeirra sleppir eru félagarnir úti að aka. Þeir ráðleggja okkur inngöngu í Evrópusambandið með þeim rökum að það skapi traust á alþjóðavettvangi. Umsókn okkar um inngöngu væri yfirlýsing um að við treystum okkur ekki sjálf til að fara með eigin mál. Og án sjálfstrausts erum við eins og hverjir aðrir aumingjar sem engir aðrir myndu treysta.

Veðjuðu á endurlífgun hagkerfisins

Peningaprentun gegn kreppu

Seðlabanki Bandaríkjanna er tilbúinn að prenta peninga til að vinna gegn verðhjöðnun og Englandsbanki er í startholunum. Verðhjöðnun er andstæða verðbólgu sem við Íslendingar þekkjum í víxlverkun hækkandi verðlags og launa. Í verðhjöðnun minnkar neysla og veldur samdrætti í efnahagskerfinu; kaup lækkar og neysla minnkar enn og þrýstir launum lengra niður.

Orsök samdráttarins liggur í fjármálakerfinu sem tók að dragast saman þegar ónýtu húsnæðislánin í Bandaríkjunum voru dregin fram í dagsljósið og bankar hættu að lána í framhaldinu.

Vextir í Bandaríkjunum eru nálægt núlli og eitt prósent í Englandi. Þegar sýnt þykir að núll vextir örvi ekki nægilega lánamarkaði verður að grípa til enn róttækari ráða.

Til að vinna gegn verðhjöðnun er búin til verðbólga með því að prenta peninga. Markmiðið er að snúa samdrætti yfir í þenslu.

Þegar viðsnúningurinn verður, eftir sex, tólf eða 18 mánuði, er hætt við að þessi ógrynni af peningum muni valda verðbólgu og hún verða illviðráðanleg.

Seðlabanki Evrópu er varkárari og heldur vöxtum í tveim prósentum. Reynslan mun leiða í ljós hvort það valdi langvinnari kreppu á evrusvæðinu eða hvort siglt verði milli skers og báru á meginlandinu.

Á Íslandi er málið einfaldara. Forsætisráðherra rekur bankastjórn Seðlabankans og allt fellur í ljúfa löð, samkvæmt handritinu sem skrifað er á flokksskrifstofu Samfylkingarinnar.

Plasthöfundur Íslands á rithöfundarlaunum

Hallgrímur Helgason er ekta plast, sagði Þorgeir heitinn Þorgeirson rithöfundur. Hallgrímur er sérfræðingur í Baugsmiðuðum sjálfsfróunartexta. Það er við hæfi að hann fái starfslaun frá ríkinu. Menningarþjóð er dæmd út frá því hvernig hún kemur fram við sína aumkunarverðustu.

Pólitísk evra í kreppu

Þjóðverjar keyptu sameiningu þýsku ríkjanna með því að fórna gjaldmiðlinum, þýska markinu. Frakkar kröfðu Þjóðverja um þess fórn til að tengja þýsku efnahagsvélina Evrópusambandinu órjúfanlegum böndum. Evran er pólitískt verkfæri og stendur frammi fyrir fyrstu prófrauninni á tíu ára afmæli sínu.

Evrópusambandið hefur þróast í skrykkjum frá stofnun Kol- og stálbandalagsins 1951. Oftar en ekki fæðir kreppuástand nýjar útfærslur á samstarfi meginlandsríkjanna. Rómarsáttmálinn frá 1957 var gerður í skugga kalda stríðsins og rúmum áratug síðar var samstarfið víkkað og dýpkað með Efnahagsbandalagi Evrópu í þann mund sem efnahagsundur eftirstríðsáranna rann sitt skeið.

Miðað við fyrri reynslu ætti yfirstandandi kreppa að kalla á nýjar útfærslu í Evrópusamstarfinu. Krafturinn er ekki sá sami í Evrópusambandinu og hann var. Þjóðaratkvæðagreiðslurnar í Frakklandi og Hollandi þar sem stjórnarskránni var hafnað grófu undan samrunaferlinu. Vandræðagangurinn sem þjóðaratkvæði Íra olli sambandinu er dregur einnig dilk á eftir sér.

Ef Evrópusambandinu tekst ekki að munstra þor og þrek til nýrra landvinninga í samrunaferlinu er hætt við stöðnun. Og stöðnun fyrir sundurleitan hóp 27 Evrópusambandsríkja er ávísun á afturför.

Ómögulegt er að segja til um hvað verður um evruna. Á hinn bóginn er nær óhugsandi að eftir kreppuna, sem mun standa yfir næstu 2-4 árin, verði ástandið óbreytt. Annað tveggja gerist: Evrusamstarfið liðast í sundur eða að aukin samruni efnahagskerfa Evrópusambandsþjóða verði ákveðinn og skipulagður.

Hvorugt mælir beinlínis með því að Ísland taki upp evru.

Sjálfsuppgjöf

Maður sem gefst upp á sjálfum sér gengur fyrir björg, finnur sér kaðalspotta eða slöngu til að leiða útblásturinn inn í farþegarýmið. Þjóð sem gefst upp á sjálfri sér biður útlendinga að sjá um sín mál.