Ímyndin um einn heim vestrænan

Úkraínustríðið gerir margan meintan hernaðarandstæðing herskáan. Andrés Ingi Jónsson, fyrrum vinstri grænn og nú pírati, fullyrðir:

Afstaða að mér sýn­ist allr­ar Evr­ópu er mjög skýr; að þetta stríð Rússa gegn Úkraínu eigi ekki að líðast. Ég hef ekki heyrt einn ein­asta halda öðru fram, til dæm­is inni á Alþingi.

Vinstrimaður í eldri kantinum, þjóðháttafræðingurinn Árni Björnsson skrifar margtuggu um stríð og kemst að þessari niðurstöðu: ,,Pútín er lítið annað en handbendi nýríkra rússneskra auðjöfra sem ágirnast meðal annars auðlindir Úkraínu."

Einu sinni, þegar Árni var ungur og Andrés ekki fæddur, héldu vinstrimenn á lofti valkostum við vestrænan kapítalisma. Valkostirnir áttu það sameiginlega stef að boða frið á jörðu, ásamt réttlæti og öðru fögru. Núna er stríðslystin öðrum kenndum yfirsterkari hjá vinstrimönnum.   

Evrópskir vinstrimenn eru í dag í sambærilegri stöðu og þeir voru fyrir fyrra stríð. Í orði kveðnu hlynntir friði og fögrum heimi en láta auðveldlega sannfærast um að vopnuð átök séu betri en samningar.

Vestræni meginstraumurinn, bæði hægri- og vinstrimenn, er þjakaður af ímynd sem byggir á óskhyggju. Ímyndin er um einn heim vestrænan. Í grunninn er þetta 19. aldar hugmynd, sem nýlenduveldin þróuðu með sér. 

Járntjaldið sem skipti Evrópu í kalda stríðinu féll 1989-1991. Í vissum skilningi var álfunni kippt aftur um hundrað ár, fyrir fyrri heimsstyrjöld og rússnesku byltinguna. 

Í aðdraganda fyrra stríðs var Evrópa margpóla. Frakkland, Bretland, Þýskaland og Rússland gerðu öll stórveldistilkall, Austurríki-Ungverjaland og Ítalía einnig en af veikari mætti. Á þessum tíma voru Bandaríkin sofandi risi, skiptu sér ekki af utanríkispólitík gamla heimsins, nema að Evrópuríkjum var bannað að seilast til áhrifa í vesturheimi skv. Monroe-yfirlýsingunni 1823.

Drögin að Úkraínustríðinu voru lögð með einhliða útþenslu sigurvegara kalda stríðsins, Bandaríkjanna, ESB og Nató, inn í Austur-Evrópu sem hafði verið viðurkennt áhrifasvæði Sovétríkjanna/Rússlands eftir seinna stríð. Engin knýjandi nauðsyn var á vestrænni sókn í austur. En Rússland stóð vel til höggs.

Lengi vel létu Rússar breytt valdahlutföll yfir sig ganga. Eftir fall Sovétríkjanna var Rússland veikt og ekki í neinum færum að halda forræði Austur-Evrópu. Rússland var á hinn bóginn ekki það veikt og lítið að Bandaríkin/Nató/ESB gætu með góðu móti innbyrt landið með Eystrasaltsríkjunum, Póllandi og öðru sovésku erfðagóssi. Rússland var í senn of lítið og of stórt til að falla að vestrænni heimsmynd eftir kalda stríðið. En sigurvegararnir vildu sitt herfang, það er gömul saga og ný.

Annað tveggja hlaut að gerast í samskiptum vesturs og austurs. Í fyrsta lagi samningar milli aðila um gagnkvæma öryggishagsmuni. Vandinn við slíka samninga var, séð frá vestrænum sjónarhóli, að þeir lyftu Rússlandi upp í stöðu stórveldis er stæði jafnfætis Bandaríkjunum/Nató/ESB. Það væri ekki í samræmi við vestrænan sigur í kalda stríðinu. 

Rússland er á hlutlægan mælikvarða stórt á evrópska vísu í þrennum skilningi: í landflæmi, íbúafjölda og fjölda kjarnorkuvopna. Þegar Norður-Ameríka og ESB eru lögð saman er tómt mál að tala um jafnræði. Rússlandi er stórt andspænis Evrópu en smátt í samburði við bandalagið yfir Atlantsála.

Í öðru lagi óvináttu með yfirgnæfandi líkum á stríði. Sú leið varð ofan á. Tímasetningin liggur fyrir. Á leiðtogafundi Nató-ríkjanna í Búkarest í Rúmeníu 3. apríl 2008 var gefin út sameiginleg yfirlýsing. Í 23. lið yfirlýsingarinnar segir:

Nató fagnar vilja Úkraínu og Georgíu til samstarfs þvert á Atlantshafið og aðildar að Nató. Við samþykkjum í dag að þessi ríki verði til framtíðar aðilar að Nató.

Rússar sögðu ítrekað að Nató-aðild Úkraínu og Georgíu ógnaði öryggishagsmunum Rússlands. Á landakorti er Úkraína eins og skammbyssa beint að Moskvu. Í beinu framhaldi af Búkarestfundinum, gera Rússar innrás í Georgíu, í ágúst 2008, sem er lítið land og auðunnið rússneskum herjum.

Úkraína er landmesta land Evrópu, utan Rússlands, og enginn hægðarleikur að sigra það, eins og raun hefur orðið á. Úkraína er t.d. 70% stærra en Þýskaland að landflæmi.

Ófriðurinn var aðeins glæður sumarið 2008 en blossaði upp í febrúar í ár. Í 14 ár var hægt að koma í veg fyrir stríð. Forsendan var að endurskoða Búkarest-yfirlýsinguna. Sigurvegarar kalda stríðsins töldu sig hafa öll ráð Rússa í hendi sér og gáfu ekki þumlung eftir. Vestrænu afarkostirnir voru tveir, stríð eða rússnesk uppgjöf.

Ímyndin um einn heim vestrænan eftir kalda stríðið var of sterk til að Bandaríkin/Nató/ESB stæðust mátið. Rússar hlutu, var viðkvæðið, að gefa eftir og selja bæði Úkraínu og í framhaldi eigið fullveldi undir vestrænt forræði. Ef ekki skyldu þeir komast að því fullkeyptu.

Tvenn mistök eru í þessum útreikningi. Seigla Rússa er meiri en búist var við. Þá var reiknað með að Kína yrði hlutlaus áhorfandi. Ráðamenn í Kína eru hvorki bernskir né elliærir. Þeir kunna sína sagnfræði. Eftir Rússland yrði Kína á vestræna matseðlinum. Með Kína sem bakhjarl tókst Rússum að fá stuðning frá stórríkjum utan vesturlanda s.s. Brasilíu og Indlandi og áttu vinum að fagna í Afríku.

Vestrinu mistókst að selja Úkraínustríðið heimsbyggðinni sem baráttu milli góðs og ills í anda kalda stríðsins. Það er stærsta ósagða fréttin sem mun líklega verða afdrifaríkari en stríðið sjálft.

Vígvöllurinn á sléttum Garðaríkis iðar af sprengjuregni og blóðsúthellingum. Eina sem (nánast) hægt er að slá föstu er að ekki verði um snöggan sigur að ræða, hvorki rússneskan né úkraínskan. Hægfara hernaður veitir svigrúm viðræðna, sem kannski leiða til friðarsamninga innan tíðar. Stórt kannski það.

Hvort sem stríðið fær niðurstöðu með afgerandi orustum eða með málamiðlun er ein ímynd sem ekki kemst ósködduð frá hildarleiknum; sú um einn heim vestrænan. Við búum í margpóla heimi, líkt og um aldamótin 1900. Stríðið í Garðaríki hefur þegar leitt fram þau sannindi, hvort sem Washington, Brussel, London, París og Berlín líkar það betur eða verr.

Sovétríkin, ólíkt flestum heimsveldum, voru friðsamlega bútuð í sundur fyrir 30 árum. Með þeim fyrirvara að yfirstandandi Úkraínustríð er bein afleiðing af sundurlimun heimskommúnismans. Í þessu ljósi má gera sér vonir að vestræn ríki horfist í augu við þann fyrirsjáanleika að heimurinn verður ekki vestrænn í bráð og temji sér meira hóf og minni hroka.

Vestræna verkefnið steytti á skeri á 21. öld í Afganistan, Írak, Líbýu, Sýrlandi og nú Úkraínu. Menn hljóta að sjá að það er fullreynt. 19du aldar hugmyndina um vestræna yfirburði þarf að endurskoða.  

 

 

 

 

Skýr afstaða til stríðsins

Athugasemdir

[Guðjón E. Hreinberg, 19.11.2022 kl. 10:27]

Las pistil Árna á dögunum, og dáðist að hversu vel hann var skrifaður. Enginn sem þekkir feril hans getur annað en dáðst að. Fyrri greinarinnar var í þeim stíl, en síðari helmingurinn kom mér á óvart fyrir óvandaðan kommúnismann.

[Guðjón E. Hreinberg, 19.11.2022 kl. 10:27]

leiðr. Fyrri hluti ...

[Helga Kristjánsdóttir, 19.11.2022 kl. 10:43]

Rosalega er hressandi lesa þennan kjarnyrta pistil með hrífandi líkinda máli.   

[Ragnhildur Kolka, 19.11.2022 kl. 11:40]

Vel gert Páll. 

[rhansen, 19.11.2022 kl. 11:47]

Alveg framúr skarandi pistill á mannamáli,  með morgunkaffinu ,,takk 

[Sigurður Kristján Hjaltested, 19.11.2022 kl. 19:22]

Klikkar ekki. Takk Páll.

[Halldór Egill Guðnason, 20.11.2022 kl. 06:18]

 Takk fyrir glimrandi godan pistil.

 kvedja ad sunnan.

[Gunnar Heiðarsson, 20.11.2022 kl. 10:15]

Ágætis pistill hjá þér Páll og fangar vel þær ranghugmyndir sem sumir halda fram.

Ef það var slík ógn við Rússland að Úkraína gengi í NATO, hví var þá látið átölulaust að Eystrasaltríkin gengju í þau stórhættulegu samtök?  

Á friður að byggjast á því að það ríki sem ráðist er á með hervaldi, skuli láta slíkt yfir ganga? Áttum okkur á því að hvorki Georgía né Úkraína voru komin að samningaborði NATO þegar Rússland réðst þar inn, 2008 og 2014. Ef Rússar eða her ESB ræðst að okkur og heimtar land okkar, eigum við þá bara að fagna þeim? 

Hitt er rétt að hluta,sem hinn ágæti maður, Árni Björnsson segir, þetta stríð snýst fyrst og fremst um auðlindir Úkraínu. Hins vegar koma auðkýfingar Rússlands þar lítið að málum. Þeir þeirra sem ekki hafa náð að yfirgefa föðurland sitt er Pútín þegar búinn að fangelsa eða láta drepa. Auðæfin, sér í lagi sú olía sem liggur undir hveitiökrum Úkraínu, ætlar Pútín sjálfum sér. 

Og þú þarft ekkert að velta fyrir þér aldri mínum Páll. Man vel alla hrunsögu Sovét, man vel sjálfstæðisbaráttu ríkja Varsjárbandalagsins, við og eftir hrun þess. Man líka vel þegar og hvernig Pútín komst til valda og þau orð sem hann hefur ítrekað, um vilja hans til að endurheimta þau yfirræð sem gömlu Sovétríkin tölduu sig hafa. Ég man innrásina í Georgíu og ástæður hennar Man innrásina í Úkraínu og ástæður hennar. Í báðum þessum ríkjum voru leppstjórnir Pútíns og í þeim báðum reis almenningur gegn þeim og þeirri spillingu er þeim fylgdu, í Georgíu 2008 og Úkraínu 2014. Kunnugleg ártöl? 

Man reyndar töluvrt aftur fyrir þessa sögu, en það kemur málinu ekkert við.