Bandaríkin og Nató - Kína og Rússland

Tveggja heima alþjóðapólitík er á teikniborðinu, áþekk þeirri sem gekk undir nafninu kalda stríðið. Þó er önnur undiralda í samtímanum en fyrir hálfri öld. Vestrið er í heldur verri málum en við fall Sovétríkjanna.

Sigurvegarar kalda stríðsins, Bandaríkin og Vestur-Evrópa, höfðu til þess að gera frítt spil frá falli Berlínarmúrsins 1989 til að móta heiminn eftir eigin höfði.

Kannski fremur af tilviljun en ásetningi urðu miðausturlönd og Afganistan helsti vettvangur vestrænnar samfélagsverkfræði. Árás múslímskra hryðjuverkamanna á tvíburaturnana í New York 11. september 2001 knúðu vestrið til aðgerða í heimshluta sem fyrrum var mikilvæg olíuauðlind en er það síður í dag. Múslímsk trúarmenning reyndist seigari og stöðugri en vestræn veraldarhyggja. Ef frá er talinn stuttur kafli í tvítugri stríðssögu, arabíska vorið um miðjan síðasta áratug, var viðleitni vesturlanda samfelld hrakfallasaga í Írak, Líbýu og Sýrlandi. Afganistan féll í hendur íslamskra harðlínumanna í fyrra.

Á meðan vestrið hjakkaði í sama farinu í löndum spámannsins stundaði Kína víðskiptaútþenslu víða um heim, ekki síst í Afríku, sem er til muna mikilvægari til framtíðar en miðausturlönd og Afganistan samanlögð. Rússar tók einnig upp vinskap þar syðra. Hvorki Kína né Rússland eiga erfiða fortíð í Afríku sem nýlenduveldi.

Leikar standa þannig núna í tveggja heima alþjóðapólitíkinni að yngra liðið, Rússland og Kína, treystir stöðu sína í nærsveitum, Úkraínu og Taívan. Heimshlutar sem ekki eiga beina aðild, t.d. Suður-Ameríka og Afríka, bíða átekta í hlutlausum gír en vonast til að Rússland/Kína hafi betur. Jafnvel gamlir fjendur Kína, Indland, sýna vinsamlegt hlutleysi.

Þótt Bandaríkin séu enn eina heimsveldið, mælt í herstyrk og efnahagsmætti, eru blikur á lofti. Samfelldur vandaræðagangur í 20 ár í miðausturlöndum tekur sinn toll. Innanríkismál eru í upplausn, sbr. sigur Trump 2016 og fárið sem af hlaust. Stefnuleysi Biden, sitjandi forseta, er marktækt. Hann er beinlínis rifinn á hol af álitsgjöfum sem að jafnaði eru hlynntir Bandaríkjunum, sjá hér og hér.

Fái Rússland framgang í Úkraínu og Kína í Taívan gætu orðið hamingjuskipti í tveggja heima slagnum. Vesturlönd fjárfestu óheyrilegt pólitískt kapítal í Úkraínu. Fari það allt til spillis verður álitshnekkirinn mikill og langvarandi. Miðað við núverandi stöðu getur vestrið aðeins vænst eftir rússnesku jafntefli. Ekki eru líkur að Kínverjar leggi að sinni í hernaðarátök um Taívan. Efnahagsþvinganir og pólitískir löðrungar eru líklegri verkfæri.

Meginástæðan fyrir fyrirsjáanlegu undanhaldi vesturveldanna er þó hvorki hernaðarleg né efnahagsleg. Pólitík og menning verða þyngri á vogarskálunum. Þar standa vesturlönd verr að vígi en þau gerðu á tíma kalda stríðsins.

Fyrir hálfri öld var viðurkennt að efnahagslegar framfarir héldust í hendur við framgang vestræns lýðræðis. Rússland en þó einkum Kína hafa sýnt fram á að árangur í efnahagslífi er ekki nátengdur vestrænu frjálslyndi.

Hvorki Kína né Rússland boða öðrum þjóðum nýskipan í samfélagsmálum. Þótt Kína sé í orði kveðnu kommúnistaríki er það kínverska útgáfan sem blífur og hún er ekki hugsuð til útflutnings líkt og sú sovéska á dögum kalda stríðsins. Kína og Rússland eru tiltölulega hlutlaus um stjórnskipun ríkja sem liggja utan nærsveita þeirra. 

Vesturlönd, á hinn bóginn, eru upptekin af útflutningi á frjálslyndu vestrænu lýðræði og telja sig hafa siðferðilegan rétt að setja leikreglur um samfélagsmálefni framandi þjóða. Það selur ekki vel í Afríku og Asíu og jafnvel ekki í Suður-Ameríku, sem þó er að mestu mælt á vestrænar tungur, spænsku og portúgölsku.

Tvær ástæður eru fyrir tregðu heimsbyggðarinnar að gerast vestræn og frjálslynd. Í fyrsta lagi er heimurinn meira og minna íhaldssamari en svo að vestræn menning sé eftirsóknarverð. Seinni ástæðan er að á vesturlöndum geisar menningarstríð sem ekki er góð auglýsing. Hvers vegna ætti alþjóðasamfélagið að taka sér menningu til fyrirmyndar sem er sjálfri sér sundurþykk?

Pútín Rússlandsforseti boðar margpóla heim og hefur gert allt frá frægri ræðu á öryggismálaráðstefnunni í Munchen árið 2007. Sá boðskapur hljómar betur í eyru heimsbyggðarinnar en vestrænt frjálslyndi undir forræði Bandaríkjanna og Nató.

Kína slítur samstarfi við Bandaríkin

Athugasemdir

[Ingólfur Sigurðsson, 6.8.2022 kl. 23:24]

Ég get ekki skilið hvernig umhverfisverndarsinnar í Bandaríkjunum, sem flestir kjósa sennilega Demókrata geta sætt sig við þetta, að Nancy Pelosi, forseti fulltrúardeildar Bandaríkjaþings, sem þykist vera mjög umhugað um virðingu Bandaríkjanna og ytri ásýnd, og áberandi í málaferlum gegn Trump útaf áhlaupinu á þinghúsið, sé sú sem veldur þessu rofi á samskiptum Kína og Bandaríkjanna.

Er það ekki augljóst að hún er varla í betri stöðu en Trump eftir þetta?

Hvernig geta vinstrimenn í Bandaríkjunum og utan þeirra sætt sig við að þeirra fólk er sekt um þetta, Demókratar, jafnaðarmenn? Án samvinnu Kína og Bandaríkjanna í umhverfismálum og fleiri málum er til lítils fyrir smáríki og smáþjóðir að reyna sitt bezta.

Hversu holur getur áróður þeirra orðið, í þessu ljósi? Hversu hræsnifullur getur almenningur orðið og verið með því að kjósa þessa vinstriflokka og jafnaðarflokka þegar þetta er niðurstaðan?