Trump og Períkles: falsfréttir og fangelsi frásagnarinnar

Fréttir eiga að gefa okkur sannferðuga mynd af ástandi heimsins. Við fylgjumst með fréttum til að fá yfirlit yfir stöðu mála, bæði í nærumhverfi okkar og á fjarlægari slóðum. Fyrir daga fréttamiðla þjónuðu önnur boðskipti þessu hlutverki, fyrst sögur mæltar af munni fram og síðar ritmál í ýmsu formi s.s. á leirtöflum, skinni og loks pappír.

Sögurnar voru ekki fréttir í strangasta skilningi orðsins, en höfðu sama tilgang og fréttaveitur samtímans. Í báðum tilfellum er um að ræða frásagnir af merkilegum tíðindum, sem jafnframt þjóna því hlutverki að útskýra hvað snýr upp og hvað niður í henni veröld.

Á síðasta þriðjungi fimmtu aldar fyrir Krist börðust tvö borgríki um forræðið yfir Grikklandi, Sparta og Aþena. Upphafsmaður sagnritunar í nútímaskilningi, Þúkídídes, færði Pelópsskagastríðið í letur.

Snemma í stríðinu var rekunum kastað á falla Aþenumenn. Leiðtogi borgríkisins, Períkles, flutti jarðafararæðu sem telst til sígildrar málssnilli. Í ræðunni ber Períkles saman Aþenu og Spörtu. Aþenumenn eru frjálshuga, stunda umræður til að leita sannleikans og allir taka þeir þátt í stjórnmálum, aðeins ónytjungar láta stjórnmál afskiptalaus. Í Spörtu er á annan veg farið. Þar ríkir þrælslundin í herskálamenningu, sem er jafn harðúð og hún er leiðinleg.

Períkles færir í stílinn. Hann dregur taum Aþenumanna, lítur t.d. framhjá kvenfyrirlitningu þeirra, og málar skrattann á vegginn þar sem þeir spartversku eru. En gerir það af snilld.

Eftir samanburðinn segir Períkles þessi merkilegu orð: ,,Við þurfum engan Hómer til að syngja okkur lof né neitt annað skáld sem sannleikurinn kann að vefjast fyrir þó að stef þess hljómi vel um stundarbil."

Þarna varar Períkles við falsfréttum - fyrir 2400 árum rúmum.

Hómer skrifaði ekki um Pelópsskagastríðið heldur um Trójustríðið, sem var háð mörg hundruð ár fyrir daga Períklesar. En Hómer var ráðandi frásögn á tímum Períklesar. Skáldin sungu Hómerskviður í bland við samtímasögur af stríði Aþenu og Spörtu.

Trump forseti Bandaríkjanna er enginn Períkles. En líkt og sá gríski berst Trump við andstæðinga sína um hver skuli ráða frásögninni af embættisverkum hans. ,,Stefin" sem ganga á skjön við sannleikann voru vandamál á tímum Forn-Grikkja rétt eins og þau eru í dag.

Kjarni umræðunnar um falsfréttir er þessi: við eru öll fangar ráðandi frásagnar. Pólitísk barátta, hvort heldur á litla Íslandi, eða úti í hinum stóra heimi, snýst um að ráða frásögninni. Í þeirri baráttu er trú og von en harla lítill kærleikur. Og sannleikurinn? Hann týnist í hávaða baráttunnar.

 

 

 

 

 

 

 

Athugasemdir

[Halldór Jónsson, 16.9.2018 kl. 09:30]

Skemmtileg og íhugunarverð færsla. Mannskepnan hefur ekkert breyst á þessum árþúsundum. Kleon sútari er bráðlifandi og til þjónustu reiðubúinn og oft er meira hlustað á hann en þá Períkles og Sólon.Hverjum líkjast okkar þingmenn yfirleitt maeira?