Tilfallandi athugasemdir

Sunnudagur, 24. apríl 2022

Skoðanir, sannindi og öfgar

Evrópusambandið segist komið með lög fyrir tæknifyrirtæki að ,,fjarlægja skaðlegt efni á vefsíðum sínum."

Sjálfstæðar tilraunir tæknifyrirtækja til að ritstýra efni, vinsa úr svokallaðar óæskilegar skoðanir, meint ósannindi og meintar öfgar, eru ekki beysnar. Fyrir fjórum árum fann Facebook hatursorðræðu í bandarísku sjálfstæðisyfirlýsingunni frá 1776. Í desember á liðnu ári viðurkenndi Facebook að s.k. ,,staðreyndatékk" miðilsins var í raun byggt á skoðunum en ekki staðreyndum. Af því tilefni var skrifað:

Sumt í heiminum, sem má kalla hráar staðreyndir, er óháð mannlegri vitund. Fjallið Esjan er hvort heldur okkur líkar það betur eða verr, sama gildir um Atlantshafið. Annað í heiminum er aðeins til í vitund mannsins. Verðbólga er ekki hrá staðreynd heldur manngerð, brúðkaup sömuleiðis, vinnutími, sumarfrí og ótal margt annað í mannlífinu.

Manngerðar staðreyndir eru háðar samkomulagi. Jón og Gunna eru hjón vegna samkomulags um að tiltekin athöfn með áfastri yfirlýsingu geri þau hjón. Verðbólga er rúm 4 prósent á grunni samkomulags um hvernig verðbreytingar skulu mældar.

Það liggur í hlutarins eðli að í nær öllum manngerðum staðreyndum er innbyggður skoðanaþáttur. Manngerðar staðreyndir lýsa sameiginlegum vilja til að hafa þetta eða hitt svona eða hinsegin, hafa eitt fyrir satt en telja annað ósatt.

Forn-Grikkir notuðu orðið doxa um skoðun. Þeir töldu að í almennri umræðu mætti komast að niðurstöðu, endoxa, sem yrði viðtekin skoðun. Lykilatriði er almenn umræða þar sem skoðanir eru ræddar og greindar. Í evrópsku upplýsingunni á 18. öld varð viðurkennt, endoxa, að forsenda skilnings er frjáls skoðanaskipti. Málfrelsi er tryggt í vestrænum stjórnarskrám, einmitt til að leiða sannindi fram - með umræðu.

Evrópusambandið setur lög um skoðanir, sannindi og öfgar. Verstu ismar síðustu aldar, nasismi og kommúnismi, bjuggu til sannindi með valdboði. Útkoman varð Auschwitz og Gúlagið.