Heimurinn sem auðnaróðal

Í nýrri bók Sverris Jakobssonar um Sturlungaöld er í inngangi vitnað í Konungsskuggsjá þar sem segir að það ríki megi kalla ,,auðnaróðal" sem margir konungar bítast um og er það ,,týnt ríki". Í nútíma eru slík ríki kölluð ónýt ríki og fer fjölgandi: Úkraína, Sýrland, Írak, Jemen og Líbýa.

Meginástæða fyrir fjölgun ónýtra ríkja er að heimurinn var frosinn í köldu stríði frá miðri síðustu öld og fram undir aldamót. Vorþíðan fyrir aldarfjórðungi leiddi ekki til frelsunar heldur hamfara.

Heiminum var í grófum dráttum skipt í tvo hluta þar sem vestrænt frjálslyndi undir forystu Bandaríkjanna réð ferðinni annars vegar og hins vegar austrænn sósíalismi í skjóli Sovétríkjanna. Frjálslyndið var takmarkað við hagsmuni Bandaríkjanna, því kynntust Chilebúar 1973 þegar lýðræðislegri stjórn Allende var steypt. Fimm árum áður reyndu íbúar Tékkóslóvakíu á þolrif sovéskra hagsmuna. Niðurstaðan var sú sama, stjórnarskipti í boði handhafa valdsins í viðkomandi heimshluta.

Hvergi var tvískipting heimsins í austur og vestur skýrari en í Evrópu þar sem Berlínarmúrinn skipti Þýskalandi í tvennt og um leið allri álfunni. En nánast fyrirvaralaust, mælt í sögulegum tíma, féll Berlínarmúrinn haustið 1989. Tveim árum síðar fóru Sovétríkin á ruslahaug sögunnar.

Lok kalda stríðsins voru á yfirborðinu jákvæð en leystu úr læðingi ófyrirséða strauma og stefnur. Áður voru tvö meginhugmyndakerfi, vestrænt frjálslyndi og sósíalismi, sem aðrir straumar urðu að laga sig að. Forspáin gerði ráð fyrir að vestrænt frjálslyndi yrði ríkjandi um alla heimsbyggðina - eftir fall sósíalismans. En sú forspá gekk ekki eftir. Hvers vegna?

Jú, heimshlutanum sem kenndi sig við vestrænt frjálslyndi var haldið saman af bandarískum hagsmunum í einn stað og sovéskri ógn í annan stað. Stærsta og mikilvægasta verkefni vestræns frjálslyndis í Evrópu á dögum kalda stríðsins var Evrópusambandið. Bandaríska leyniþjónustan CIA fjármagnaði samvinnu Vestur-Evrópuríkja, sem síðar varð ESB.

Eftir fall Sovétríkjanna rataði Evrópusambandið í ógöngur. Það stækkaði í austur, innbyrti fyrrum lénsríki sósíalismans, en vestrænt frjálslyndi fylgdi ekki í kjölfarið. Í Póllandi og Ungverjalandi trompar þjóðernishyggja frjálslyndið. Jafnvel í kjarnaríkjum ESB, Þýskalandi og Frakklandi, er frjálslyndið á undanhaldi fyrir þjóðernissjónarmiðum.

Innvígðir ESB-sinnar, t.d. fyrrum forsætisráðherra Belgíu, Guy Verhofstadt, gráta þann tíma þegar sovéska ógnin skóp Evrópusambandinu stöðugleika og framtíðarvonir. Verhofstadt og hans líkum freista þess að gera Pútín og Rússland að nýjum óvini til að sameinast gegn. Hængurinn er sá að ólíkt Sovétríkjunum, sem voru alþjóðlega viðurkenndur merkisberi sósíalisma, standa Pútin og Rússland ekki fyrir neina hugmyndafræði - aðeins takmarkaða rússneska hagsmuni. Rússagrýlan varð að steini fyrir aldarfjórðungi og verður ekki vakin til lífs.

Vestrænt frjálslyndi er hvorttveggja án sameiginlegs óvinar og bandarísks leiðtoga - eftir kjör Trump. Í augum frjálslyndra er Trump And-Kristur holdi klæddur. Kjör hans í embætti er sagt verk sjálfs myrkrahöfðingjans í Moskvu.

Ónýtu ríkin, sem helst eru í fréttum, s.s. Úkraína og Sýrland, eru vitnisburður um endimörk vestræns frjálslyndis. Ef heimurinn allur á ekki að verða að samfelldu auðnaróðali verða bæði afkvæmi kalda stríðsins að víkja fyrir einhverju haldbetra. En, eins og segir í jólasálminum, ,,hvað það verður veit nú enginn." Hvort það verði ,,ákaflega gaman þá" er alls óvíst.

 

 

Heimurinn orðinn hræddari og klofnari