Þúkýdídes, Snorri og eðli valdsins

Þúkýdídes skrifaði sögu Pelópsskagastríðsins sem háð var á milli borgríkjanna Aþenu og Spörtu og bandamanna þeirra. Í frásögninni af umsátri Aþeninga um eyjuna Melos er sígild saga af valdi.

Í upphafi umsáturs hitta herforingjar Aþenu fulltrúa Melos. Herforingjarnir viðurkenna að þeir eigi ekkert sökótt við Melos en verða engu að síður að leggja eyríkið undir sig. Vald Aþenu biði hnekki standi Melos  fullvalda. Ef það spyrðist út að Aþena leyfði veiku eyríki eins og Melos að vera til friðs græfi það undan áhrifamætti Aþenu.  

Melosingar segjast vilja frið og sáttmála við Aþenu byggðan á jafnrétti. Aþeningar hafna þeirri hugmynd og segja jafnrétti aðeins mögulegt á milli álíkra sterkra aðila. Hér væri engu slíku til að dreifa, Melos standi frammi fyrir ofurefli og yrði að beygja sig. Val Melos stæði á milli þess að gefast upp og lúta valdi Aþenu ellegar verða tortímt.

Melosingar kusu að verja frelsi sitt og vonuðust eftir hjálp að utan. Engin hjálp barst, samstaða Melosinga þvarr og þeir gáfust upp. Allir fullorðnir karlmenn voru líflátnir, börn og konur voru seld í þrældóm. 

Snorri Sturluson skrifaði um vald hálfu öðru árþúsundi eftir Þúkýdídes. Viðfangsefni Snorra er Noregskonungar og veldi þeirra. Í Ólafs sögu digra Haraldssonar segir að Færeyingar játi árið 1024 konungi skattskyldu og að taka lög frá honum. Skattar og lög voru aðferð miðaldamanna að játast yfirvaldi. Gjafir komu líka við sögu

Sex árum síðar reyndi Ólafur digri að fá Íslendinga til að gefa sér Grímsey. Erindi Ólafs var borið upp á alþingi. Flestir höfðingjar vildu gefa konungi eyjuna. Grímsey er almenningur og þar með í samfélagseigu. Gjöf á slíkri eign væri táknræn.  Snorri leggur varúðarorð í munn Einars Þveræings sem andmælir framsali Grímseyjar til konungs með þessum orðum

En um Grímsey er það að ræða ef þaðan er engi hlutur fluttur sá er til matfanga er þá má þar fæða her manns. Og ef þar er útlendur her og fari þeir með langskipum þaðan þá ætla eg mörgum kotbóndunum muni þykja verða þröngt fyrir durum.

Aþenumenn gerðu þröngt fyrir dyrum Melosinga og gerðum þeim afarkosti, annað tveggja að verða undirsátar Aþenu eða tortímast. Aþena var knúin áfram af lögmáli valdsins sem mælir fyrir stöðugum vexti, svo lengi sem vaxtarmöguleikar eru fyrir hendi.

Innsæi Einars Þveræings er að í samneyti við erlent vald verður að gæta ítrustu varkárni. Ákvarðanir teknar í dag um vinfengi við tiltekinn konung geta orðið þjóðinni að fjörtjóni síðar. Undirmál valdsins gefur Snorri til kynna með orðinu ,,skattgjafir" þar sem fellt er í eitt hugtak tvo orð andstæðrar merkingar. Skattur felur í sér að játast valdi, samanber Færeyingana og Ólaf digra. Gjöf er merki um vináttu og virðingu. Með því að splæsa saman orðunum er búið til hugtak utan um þá hugsun að vinátta getur sem hægast breyst í valdboð. Einar Þveræingur aftur

 En ef eg skal segja mína ætlan þá hygg eg að sá muni til vera hérlandsmönnum að ganga eigi undir skattgjafir við Ólaf konung og allar álögur hér, þvílíkar sem hann hefir við menn í Noregi. Og munum vér eigi það ófrelsi gera einum oss til handa heldur bæði oss og sonum vorum og allri ætt vorri þeirri er þetta land byggir og mun ánauð sú aldregi ganga eða hverfa af þessu landi. En þótt konungur sjá sé góður maður, sem eg trúi vel að sé, þá mun það fara héðan frá sem hingað til þá er konungaskipti verður að þeir eru ójafnir, sumir góðir en sumir illir. En ef landsmenn vilja halda frelsi sínu því er þeir hafa haft síðan er land þetta byggðist þá mun sá til vera að ljá konungi einskis fangstaðar á, hvorki um landaeign hér né um það að gjalda héðan ákveðnar skuldir þær er til lýðskyldu megi metast.

Með Þúkýdídes og Snorra að vopni er hægt að varast vald sem þykist vinveitt en er úlfur í sauðagæru.

Athugasemdir

[Jón Baldur Lorange, 24.12.2012 kl. 14:52]

Afar góð og fróðleg hugvekja á jólum. Gleðileg jól!

[Haukur Kristinsson (IP-tala skráð) 24.12.2012 kl. 15:08]

Þekki vel þessa sögu. Mæli með bókinni; Rosen für Appoll. Die Geschichte der Griechen, eftir Joachim Fernau. Stórskemmtilegur höfundur.

 

En Páll, gleymum ekki, “alle Vergleiche hinken”.

 

[Ragnhildur Kolka, 25.12.2012 kl. 10:48]

Vakinn og sofinn i baráttunni ertu, Páll. Gleðileg jól.

[Þórhallur Halldórsson (IP-tala skráð) 25.12.2012 kl. 10:52]

Sæll Páll og gleðileg jól. 

Ég þykist sjá í texta þínum ákveðna samsvörun við það ástand sem við erum að fást við í dag.  Það er gaman að sjá hvernig fortíðin oft varpar skýrara ljósií á samtím,a nú þegar fríverslunarsamningur okkar við kínverja er kominn á loka stig.  Aðvitað á svona samningur að fara í þjóðaratkvæði en eins og fram kemur hér að ofan er ekki gott að fara gegn ofurvaldi stórra ríkja án þess að hafa gott bakland.

kv

Þórhallur