Æra Aðalsteins og líf Páls skipstjóra

Líf Páls skipstjóra Steingrímssonar umturnaðist kvöldið 3. maí 2021. Eiginkona hans til áratuga og barnsmóðir byrlaði honum. Hún glímir við alvarleg veikindi. Fyrir verknaðinn var eiginkonan í sambandi við blaðamenn RSK-miðla - RÚV, Stundin og Kjarninn. Á meðan skipstjórinn barðist fyrir lífi sínu, fyrst norðan heiða og síðan á gjörgæslu í Borgarspítalanum, færði eiginkonan Þóru Arnórsdóttur ritstjóra Kviks á RÚV síma skipstjórans til afritunar.

Bein samskipti blaðamanna við skipstjórann sjálfan hófust 20. maí 2021, 17 dögum eftir byrlun. Með tíu mínútna millibili hringdu Aðalsteinn Kjartansson á Stundinni og Þórður Snær Júlíusson á Kjarnanum í skipstjórann. Skipulag var að baki, ekki tilviljun.

Hvers vegna hringdu blaðamenn í skipstjórann? Allir vita að skipstjórar stjórna skipum, ekki skrifstofum. Blaðamennirnir voru með í höndunum frétt um að vinnuveitandi Páls skipstjóra, Samherji, hefði á sínum snærum skæruliðadeild sem rægði blaðamenn. Skipstjórinn væri skæruliðaforinginn. Þeir vildu tilvitnun frá skæruliðaforingjanum til að ljá fréttinni trúverðugleika. Daginn eftir, þ.e. 21. maí 2021, birtu Stundin og Kjarninn sömu fréttina. Enginn annar fjölmiðill var með þessa frétt - um skæruliðadeild Samherja.

Fréttin, sem birtist í tveim útgáfum, í Stundinni og Kjarnanum, er samin af þriðja aðila. Það vita allir sem kunna skil á blaðamennsku. Aðeins einn aðili kemur til greina, RÚV, er hafði aðgang að síma skipstjórans. Fréttin er skáldskapur með vísun í einkasamtöl og krydduð með tilvitnun í skipstjórann sem fréttin segir skæruliðaforingja.

Engin skæruliðadeild er í skipuriti Samherja og hefur aldrei verið. Páll skipstjóri hafði á hinn bóginn skrifað greinar í fjölmiðla til að bera blak af vinnuveitanda sínum. Hann var í samskiptum við fjölda fólks, bæði innan og utan útgerðarinnar, og hneykslaðist á vinnubrögðum RSK-miðla. Samskiptin voru í símanum sem stolið var og afritaður á Efstaleiti, höfuðstöðvum RÚV. Samskiptin, sem blaðamenn vísa í, geta aðeins komið úr einkasíma Páls skipstjóra. Öðrum möguleikum er ekki til að dreifa. Þegar blaðamenn hringja í skipstjórann daginn fyrir birtingu staðfesta þeir að Páll Steingrímsson er eigandi einkaupplýsinganna sem blaðamenn vísa í. Annars hefðu þeir hringt í einhvern Pétur - en ekki Pál.

Tilfallandi bloggari fékk áhuga málinu hálfu ári eftir atburðina vorið 2021. Fyrsta bloggið birtist í nóvember 2021, meira af rælni en ásetningi. Tilfallandi bjóst við að fjölmiðlar tækju við sér þegar efnisatriði og kringumstæður bentu eindregið til að blaðamenn hefðu átt aðkomu að byrlun og símastuldi. En fjölmiðlar þögðu meðvirkri þögn. Stærsta frétt um misnotkun fjölmiðla í gervallri sögu blaðaútgáfu og fjölmiðlunar á Íslandi skyldi ósögð. Hvað gerði tilfallandi? Jú, hann sagði fréttina enda ekki félagi í samsærisklúbbi blaðamanna.

Mál af þessari stærðargráðu, aðkomu blaðamanna að byrlun og gagnastuldi, verður ekki afgreitt í einni bloggfrétt. Efnið var viðamikið og réttlætti margar fréttir, byggðar á tiltækum heimildum og samhengi hlutanna. Bloggari dundaði sér við þetta í hjáverkum enda sat hann einn að stórfrétt sem fjölmiðlar þögðu um. Löngu síðar, á liðnum vetri, tók Morgunblaðið sig til og skrifaði greinarflokk um byrlunar- og símamálið. Að frátöldum tilfallandi og Morgunblaðinu keppast aðrir fjölmiðlar við að þegja eða þæfa málið.

Þrír blaðamenn Stundarinnar og Kjarnans, þeir Aðalsteinn Kjartansson, Þórður Snær Júlíusson og Arnar Þór Ingólfsson stefndu tilfallandi bloggara í tveim dómsmálum fyrir að segja fréttir sem áttu að liggja í þagnargildi. Í báðum málum var tilfallandi dæmdur í héraðsdómi en sýknaður í landsrétti. Efnislega segir landsréttur að tilfallandi sé í góðri trú að telja blaðamenn eiga aðild að byrlun og símastuldi.

Sigríður Dögg Auðunsdóttir formaður Blaðamannafélags Íslands, þar sem Aðalsteinn var til skamms tíma varaformaður, skrifar grein á Vísi í gær og harmar sýknu tilfallandi. Fyrirsögn Sigríðar Daggar, Má berja blaðamenn?, lýsir örvæntingu. Nærtækara væri fyrir Sigríði Dögg að spyrja Má svíkja undan skatti? Ritstjórn Vísis býr til frétt úr grein Sigríðar Daggar með enn sérkennilegri fyrirsögn, Spyr hvort berja megi blaðamenn í ljósi sýknudóms. Rökin eru þau að vegna sýknu í ærumeiðingarmáli megi ef til vill berja blaðamenn. Er dómgreindin á ritstjórn Vísis í sumarfríi?

Boðskapur formanns blaðamanna er að almennir borgarar eigi að búa við skert tjáningarfrelsi svo að blaðamenn geti misþyrmt fólki án andmæla. Samkvæmt formanninum eru blaðamenn elíta sem ekki megi vamm sitt vita og þjóni almenningi af heilum hug. Byrlun og stuldur eru ekki til marks um vammleysi. Öðru nær.

Sigríður Dögg er þeirrar skoðunar að á meðan tilfallandi Páll Vilhjálmsson gangi um götur og torg sýkn saka sé blaðamennska á Íslandi meira og minna lömuð. Formaður Blaðamannafélags íslands skrifar: 

Þá má í þessu samhengi benda á að hinum ærumeiðandi ummælum Páls [Vilhjálmssonar]  um Aðalstein, Þórð og Arnar Þór var ekki aðeins ætlað að draga úr trúverðugleika blaðamannanna og umfjöllunar þeirra og leiða athygli almennings frá háttsemi Samherja heldur voru ummæli Páls til þess fallin að fæla aðra blaðamenn frá því að fjalla um mál tengd Samherja. (feitletr. pv)

Lesendur geta flett upp á bloggi sem sagði frá sýknudómi tilfallandi vegna stefnu Aðalstein. Samherji kemur hvergi við sögu í þeim ummælum sem Aðalsteinn krafðist ómerkingar á. Ekki heldur í stefnu Þórðar Snæs og Arnars Þórs gegn tilfallandi. Öll ummælin snúa að aðild blaðamanna að byrlun og stuldi. En formaður Blaðamannafélags Íslands segir að á meðan tilfallandi bloggar þori enginn blaðamaður að skrifa um Samherja. Hvers vegna hefur formaður blaðamanna það sem sérstakt áhugamál að skrifað sé um Samherja? Í beinu framhaldi skrifar formaðurinn:

Fyrir vikið voru ummælin [þ.e. ummæli tilfallandi um Aðalstein og félaga] miklu frekar þess valdandi að draga úr fremur en stuðla að umræðu um samfélagslega mikilvæg málefni.

Samkvæmt formanni blaðamanna er það ekki samfélagslega mikilvægt málefni að blaðamenn eigi aðkomu að byrlun og gagnastuldi. Tilfallandi er ósammála. Fyrir almenning er höfuðatriði að blaðamönnum sé treystandi. Blaðamenn sem eiga aðild að og búa að vitneskju um alvarleg afbrot, byrlun og þjófnað á einkagögnum, fyrirgera trúverðugleika sínum með þögninni. Traustið verður ekki endurheimt fyrr en upplýst er um málsatvik vorið 2021 þegar Páli skipstjóra var byrlað og síma hans stolið í samráði við blaðamenn.

Hér er kjarni málsins. Blaðamenn RSK-miðla hafa ekki gert grein fyrir aðild sinni að byrlunar- og símamálinu. Þeir koma fyrir eins og forhertir glæpamenn í lögregluskýrslum. Gagnvart almenningi hafa þeir ekki gert hreint fyrir sínum dyrum. Á meðan það ástand varir er íslensk blaðamennska á skilorði. Formaður Blaðamannafélags Ísland kvartar sáran að tilfallandi bloggari sé ekki dæmdur fyrir að afhjúpa lögbrot og siðleysi blaðamanna. Það segir sína sögu um stöðu blaðamennsku hér á landi að formaður stéttafélags blaðamanna krefst þagnar um glæpi félagsmanna.

Líf Páls skipstjóra stóð tæpt aðfararnótt 4. maí 2021. Ítrekaðar endurlífganir þurfti til að halda manninum á lífi. Atlaga, með vitund og vilja og ef til vill hvatningu blaðamanna, að heilsu manns og einkalífi er ekki í lagi í siðuðu samfélagi. Byrlunar- og símamálið verður að upplýsa.