Skæruliðarnir eru blaðamenn

Nútíminn fjallar um kenningu eins Pírata að Morgunblaðið reki skæruliðadeild. Rökin virðast þau að þar sem Morgunblaðið og Brynjar Níelsson fyrrum þingmaður séu stundum sammála megi spyrja

hvort skipulögð áhrifastarfsemi sé innan Morgunblaðsins, svipuð því sem kennt hefur verið við „skæruliðadeild“ Samherja. (feitletr. pv)

Hér er að nokkru að hyggja. Fyrst kenningin um samspil Morgunblaðsins og Brynjars. Á samfélagsmiðlinum Facebook er Brynjar virkur og mikið lesinn. Morgunblaðið á til að vitna í hann og það gera einnig aðrir fjölmiðlar. Varla er hér hægt að tala um ,,áhrifastarfsemi" hvað þá skæruliðadeild. Alsiða er að fjölmiðlar taki upp færslur á samfélagsmiðlum og geri úr frétt.

Til að skilja samhengið á milli ,,áhrifastarfsemi" í opinberri umræðu og skæruliða verðum við að rifja upp hvernig, hvenær og hvers vegna hugtakið skæruliðadeild varð til. Við höfum nákvæma tímasetningu. Skæruliðadeild Samherja fæddist morguninn 21. maí 2021. Tveir fjölmiðlar, sem almenningur stóð taldi að væru sjálfstæðir og óháðir, Stundin og Kjarninn, birtu efnislega sömu fréttina að Samherji ræki skæruliðaliðadeild til að hafa áhrif á fjölmiðlaumræðu.

Meint skæruliðadeild var tveggja manna. Páll skipstjóri Steingrímsson og Arna Bryndís McClure lögfræðingur. Bæði störfuðu hjá Samherja og liðu önn fyrir hve fyrirsvarsmenn fyrirtækisins stóðu sig illa að verja útgerðina fyrir árásum blaðamanna. Þau litu á sig sem skæruliða gegn yfirstjórn fyrirtækisins og vildu betri varnir gegn ómaklegum fréttaflutningi.

Einu afurðir meintrar skæruliðadeildar voru greinar í fjölmiðla sem Páll skipstjóri var skrifaður fyrir. Ekki eitt einasta dæmi er um að skipstjórinn og lögfræðingurinn hafi átt þann aðgang að ritstjórnum fjölmiðla að þau gætu skipulagt fréttaflutning þeirra. Það að einn maður birti eftir sig greinar er ekki og getur ekki verið ,,áhrifastarfsemi". Þá væru allar greinar og allar frétt ,,áhrifastarfsemi."

Með ,,áhrifastarfsemi" hlýtur að vera átt við skipulagða starfsemi á bakvið tjöldin þar sem reynt er að draga upp bjagaða eða falsaða mynd af veruleikanum.

Og þá berast böndin að blaðamönnum.

Við vitum það núna að samræmdu fréttirnar í Stundinni og Kjarnanum voru búnar til á RÚV. Páli skipstjóra var byrlað, síma hans stolið og tækið afritað á RÚV. Á RÚV voru tvær efnislega samhljóða fréttir unnar, með vísan í gögn úr síma skipstjórans, og sendar til birtingar á Stundinni og Kjarnann. Þetta er réttnefnd ,,áhrifastarfsemi" og skæruliðakennd að auki.

Almenningur stóð í þeirri trú að tveir sjálfstæðir og ótengdir fjölmiðlar hefðu hvor í sínu lagi komist yfir heimildir og skrifað keimlíkar fréttir. En, nei, fréttaflutningi Stundarinnar og Kjarnans var ritstýrt frá Efstaleiti af þeim Þóru Arnórsdóttur og Helga Seljan. Skipulagðar blekkingar voru hafðar í frammi til að villa um fyrir almenningi. Að kvöldi 21. maí 2021, daginn sem Stundin og Kjarninn birtu samræmda frétt, deildi Þóra fréttinni á Stundinni á Facebook með eftirfarandi athugasemd:

Mér er eiginlega þvert um geð að deila þessu. En stundum þarf að gera fleira en gott þykir.

Þóra lét eins og fréttin í Stundinni væri henni nýmæli. En hún afritaði síma Páls skipstjóra sem var tilefni fréttarinnar og stóð að ritun fréttarinnar. Samræmdar aðgerð að búa til falska frásögn, ,,áhrifastarfsemi". 

Skæruliðablaðamennska RÚV, Stundarinnar og Kjarnans, RSK-miðla, var gagngert stunduð til að skipuleggja óhróður um Samherja. Byrlunar- og símamálið vorið 2021 var óbeint framhald Namibíumálsins, ásakanir um mútugjafir, sem þessir miðlar hófu í nóvember 2019.

Skæruliðablaðamennska er áfram stunduð, þótt búið sé að afhjúpa RSK-miðla. Vísir hefur verið í sérflokki að verja blaðamennina sex sem voru sakborningar í byrlunar- og símamálinu. Eitt dæmi er innistæðulaus kæra Þórðar Snæs fyrrum ritstjóra Kjarnans, Aðalsteins Kjartanssonar blaðamanns á Stundinni og Stefáns Eiríkssonar útvarpsstjóra. Þeir kærðu Pál skipstjóra fyrir hótanir í sinn garð. Kæran var heilaspuni eins og tilfallandi fjallaði um þegar lögreglan fleygði kærunni í ruslið. 

Aðalsteinn og Þórður Snær kærðu til ríkissaksóknara að lögreglan vildi ekki rannsaka ímyndaðar hótanir. Stefán útvarpsstjóri sá að sér, áttaði sig á að blaðamenn hefðu haft sig að fífli með upphaflegu kærunni, og kærði ekki niðurstöðu lögreglu.

Ríkissaksóknari staðfesti að kæran var tómt bull. Þegar Kolbeinn Tumi Daðason fréttastjóri Vísis skrifaði frétt um niðurstöðu ríkissaksóknara lét hann þess ekki getið að Stefán útvarpsstjóri var ekki ábekingur kærunnar eftir að rannsókn lögreglu sýndi að kæran var verk blaðamanna sem kunna ekki skil á ímyndun og veruleika. Tilfallandi bloggaði um frétt Kolbeins Tuma og sagði:

Líklegasta skýringin er að Kolbeinn Tumi á Vísi sé ekki að skrifa frétt heldur málsvörn sakborninga. Fókusinn þarf að vera á aumingja blaðamennina sem unnu það eitt sér til sakar að skrifa fréttir. Ofsóttu smælingjarnir mega ekki sýnast eiga skjól hjá voldugasta fjölmiðli landsins, RÚV. Fólk gæti grunað að um samsæri væri að ræða

Hvers vegna skrifar Kolbeinn Tumi ekki fréttir um byrlunar- og símamálið heldur málsvörn blaðamanna? Jú, Kolbeinn Tumi og Aðalsteinn Kjartansson eru góðir vinir. Á Facebook-síðu Páls skipstjóra eru myndir af þeim félögum Kolbeini Tuma og Aðalsteini að skemmta sér og hjartnæmar afmæliskveðjur frá Kolla til Steina. Líklegast hefur einhver vinur tekið myndina af Facebook-síðu fréttastjóra Vísis og sent skipstjóranum sem er kunnur gagnasafnari.

Sem fréttastjóri á Vísi hefur Kolbeinn Tumi tök á að stýra fréttaflutningi miðilsins. Aðalsteini, besta vini aðal Kolbeins Tuma, var ásamt Þóru Arnórsdóttur boðið í pallborð á Vísi í lok október á síðasta ári. Til stóð að viku síðar yrði Pál skipstjóra boðið að segja sína hlið málsins. En, nei, einhver kippti í spotta og skipstjóranum var úthýst. Blaðamenn grunaðir um glæpi þykja merkilegri pappírar en dugandi sjómenn sem verða brotaþolar téðra blaðamanna.

Svona verður til skæruliðablaðamennska. Vinir, hver á sínum fjölmiðli, segja sömu fréttafrásögnina til að hjálpa hver öðrum. Í leiðinni ljúga þeir að almenningi, sem látinn er borga fyrir herlegheitin í formi ríkisstyrkja til fjölmiðla. Skæruliðablaðamennirnir verða jú að fá sín laun fyrir þá iðju að endurtaka ósannindi nógu oft til að úr verði sannfrétt.