Tungumálið og tonn af heimsku

Það sem er sagt á einu tungumáli verður ekki sagt hið sama á neinu öðru tungumáli. Af þessari skilgreiningu Helga Hálfdanarsonar leiðir að fari eitt tungumál forgörðum tapast brot af skilningi mannsins á sjálfum sér. Við hér á norðurhjara getum látið okkur það í léttu rúmi liggja þótt tungumál ættflokks í Afríku deyi út. En við getum ekki neitað staðreyndinni að þá yrði heimurinn fátækari. Það sem var sagt á útdauða tungumálinu verður ekki sagt hið sama á neinu öðru tungumáli.

Málið verður nærtækara þegar við hugum að okkar eigin tungumáli. Við, sem tölum íslensku, berum ábyrgð á málinu gagnvart samtíma okkar, gengnum kynslóðum og óbornum. Öxlum við ekki ábyrgðina gerir enginn annar það fyrir okkur. Það er hægt að grafa unda tungumáli á ótal vegu. Ein leið væri að taka erlent tungumál upp í stjórnsýslunni og gera það jafngilt því sem fyrir er.

Íslenska er ekki töluð vegna þess að hún er fallegri eða mikilvægari en aðrar tungur. Eitt tungumál er hvorki betra né verra en annað tungumál. Kínverska verður ekki betra tungumál þótt fleiri tala það en þýsku; franska ekki betri en enska þrátt fyrir að vera hljómfegurri.

Íslenska er töluð vegna þess að hér höfum við búið í þúsund ár og ræktað með okkur tungutak landnámsmanna. Enginn tók ákvörðun um svo skyldi vera, ekki frekar en að nokkur Norðmaður hafi ákveðið að þarlend tunga skyldi aðlaga sig að orðfæri nágranna í suðri. Aftur var markvisst unnið að því frá 19du öld að verja og efla vestnorskar mállýskur og klæða í búning sem heitir öfugmælinu nýnorska.

Skilgreining Helga Hálfdanarsonar hér að ofan var flutt á ráðstefnu Vísindafélags Íslendinga í Norræna húsinu fyrir tuttugu árum. Á sömu ráðstefnu flutti Þórarinn Eldjárn erindi og velti fyrir sér hvers vegna hérlendir höfundar þraukuðu á íslensku.

Svarið vita auðvitað allir. Það er vegna þess að móðurmálið er móðurmálið. Þeir eru fáir sem geta skipt um mál án þess að missa um leið tengslin inn í sjálfa sig. Tungumál er oft kallað tæki, en ekki er þar með sagt að það sé eins og hvert annað áhald, sem er hægt að leggja frá sér að vild og taka upp nýtt. Tungumál tjáir sögu, menningu, sameiginlegan grundvöll heillar þjóðar.

Í nokkur hefur hefur fáeinum Íslendingum vegnað vel í fjársýslu og byggt upp auð sem skráður er í kauphöllum. Glýjan af þessum auð fær suma til að tapa glórunni og leggja til að enska sé tekin upp sem stjórnsýslumál. Til að „auðvelda samskipti". Skítt með söguna, menninguna og það góss; það sem skiptir máli er að auðvelda fjársýslumönnum samskipti.

Í heimskasta heimi allra heima yrði slíkur tillöguhöfundur ekki lengi varaformaður. Hann yrði formaður til lífstíðar og þyrfti ekki að múta 500 manna fundi með flatbökum og bjór til að fá þúsund atkvæði í vegtylluna.