Þriðja kenningin um upphaf Baugsmála

Tvær kenningar eru um upphaf Baugsmála sem hófust formlega í ágúst 2002 með húsleit efnahagsbrotadeildar ríkislögreglustjóra í höfuðstöðvum Baugs. Í fyrsta lagi almenna kenningin um að Jón Gerald Sullenberger hafi lagt fram gögn sem gáfu tilefni til að ætla að forsvarsmenn Baugs væru sekir um refsilagabrot. Í öðru lagi Baugskenningin um samsæri valdaaðila í þjóðfélaginu gegn Baugi og skal þar hafa farið fremstur Davíð Oddsson þáverandi forsætisráðherra.

Þriðja kenningin er að húsleitin hjá Baugi hafi átt sér fordæmi og að forsvarsmenn Baugs hafi jafnvel átt nokkurn hlut þar að máli.

Fyrsta stórinnrás yfirvalda í íslensk fyrirtæki var gerð 18. desember 2001 þegar Samkeppnisstofnun gerði húsleit hjá olíufélögunum. Í dómsúrskurði fyrir húsleitarheimild kemur fram að Samkeppnisstofnun hafi nýlega borist „upplýsingar og ábendingar" um samráð olíufélaganna. Aldrei hefur verið upplýst hver kom þessum upplýsingum á framfæri við Samkeppnisstofnun.

Sá sem tók upplýsingarnar fyrst saman var millistjórnandi eins olíufélaganna sem var sagt upp en fékk tíma til að viða að sér gögnum sem m. a. lutu að samráði olíufélaganna. Á grundvelli þessara gagna var samin skýrsla, sumir segja tvær skýrslur. Styrmir Gunnarsson ritstjóri Morgunblaðsins fékk að sjá hluta gagnanna undir reyfarakenndum kringumstæðum eins og hann segir frá í Morgunblaðsgrein um Baugsmál 25. september 2005.

Baugsmálið er ekki eina málið, sem hefur borið að okkur á Morgunblaðinu með framangreindum hætti. Fyrir nokkrum árum fékk ég munnlegar upplýsingar, sem bentu til að um skipulagt verðsamráð væri að ræða á milli olíufélaganna. Ég benti viðmælendum mínum á að við gætum ekki borið fram slíkar ásakanir á grundvelli nafnlausra heimilda. Við yrðum að fá að sjá gögn. Mér voru sýnd (en fékk ekki að snerta!) tölvupóstssamskipti á milli starfsmanna olíufélaganna. Þegar ég spurði hvort við gætum fengið gögnin í hendur var svarið neitandi. Nokkrum mánuðum síðar sá ég af málatilbúnaði Samkeppnisstofnunar í hvaða farveg málið hafði farið. Mér er því kunnugt um hvar málið hófst og þætti mörgum fróðlegt að vita en blaðamenn gæta trúnaðar í samskiptum við heimildamenn sína.

Baugsmenn fengu í hendur upplýsingarnar frá millistjórnandanum. Baugur hafði um langt skeið reynt að komast inn á olíumarkaðinn en orðið lítið ágengt. Þá var Baugur áhugasamur að beina umræðu um hátt neysluvöruverð frá matvörumarkaðnum yfir á eldsneytismarkaðinn. Ekki síst voru Baugsmenn þekktir fyrir að víla ekki fyrir sér óhefðbundna viðskiptahætti.

Sterkar líkur eru fyrir því að Baugur hafi hlutast til um að Samkeppnisstofnun fengi gögnin sem gáfu tilefni til húsleitar hjá olíufélögunum. Það dregur ekki úr líkunum að fjölskyldutengsl voru á þessum tíma á milli yfirmanna Baugs og Samkeppnisstofnunar.

Málatilbúnaður og aðdragandi rannsóknar yfirvalda á olíufélögunum skapaði fordæmi um það hvernig skyldi brugðist við þegar gögn um ætlaða refsiverða háttsemi kaupsýslumanna komast í hendur yfirvalda. Þegar Jón Gerald Sullenberger leggur fram upplýsingar um Baug sem hann hafði undir höndum var hæpið af yfirvöldum að vísa erindi hans frá.

Þriðja kenningin um upphaf Baugsmála er all nokkru sennilegri en hinar tvær.