Auðmenn, fjölmiðlar og trúnaður

Þrjár stórauðugar fjölskyldur, Baugsfjölskyldan, Bakkavararbræður og Björgólfsfeðgar stjórna einkareknum fjölmiðlum á Íslandi. Um helgina toguðust á Baugsfjölskyldan og Björgólfsfeðgar um vikuritið Krónikuna sem þrátt fyrir að vera aðeins nokkurra vikna gamalt virðist komið á fjárhagslegan vergang.

Góðu fréttirnar eru þær að fleiri en ein forrík fjölskylda gefur sig að fjölmiðlun. Það er gömul og gild uppskrift frá samfélagsrýninum E.B. White að sérvisku eins blaðaútgefanda sé best mætt með sérvisku annars og að almannahagsmunum sé betur borgið eftir því sem útgáfurnar eru fleiri.

Ýfingar milli fjölskyldnanna um Krónikuna gefa til kynna að einhver samkeppni sé á milli þeirra á fjölmiðlamarkaðnum. Baugsfjölskyldan vill vikuritið í götublaðaútgáfuna sína, þar sem DV og Fréttablaðið er fyrir, en Björgólfsfeðgar eru ekki á því að sleppa takinu á blaðinu sem prentað er hjá Morgunblaðinu þar sem feðgarnir eru ráðandi.

Þar sem fjölskyldurnar þrjár taka sér tiltölulega afmarkaða stöðu, Baugsliðið er með götublöðin, feðgarnir með Morgunblaðið ásamt fylgifiskum og bræðurnir Viðskiptablaðið og Skjá einn, eru nokkrar líkur á að enn um hríð niðurgreiði fjölskyldurnar fjölmiðlaneyslu landsmanna. Aðeins Baugsfjölskyldan hefur grímulaust misbeitt eignarhaldi sínu á fjölmiðlum. Of snemmt er að skrifa aflátsbréf til hinna tveggja, eigendasaga þeirra er ekki nógu löng.

Fjölmiðlar eru vettvangur umræðunnar í samfélaginu. Ritstjórnir fjölmiðla ákveða hvað sé helst í fréttum hverju sinni og matreiða þær ofan í almenning. Dagskrárvaldið er að forminu til hjá ritstjórnum en eins og dæmin af Baugsmiðlum sanna eiga beygðar ritstjórnir það til að vera viljugt verkfæri eigenda sinna.

Misbeiting dagskrárvaldsins veldur trúnaðarbresti, annars vegar milli ritstjórna og eigenda og hins vegar milli fjölmiðla og almennings. Það er engin tilviljun að Baugsmiðlar skora lágt í könnunum þar sem traust á fjölmiðlum er metið. Ef einhvern tíma yrði gerð athugun á sjálfmati ritstjórna myndu ritstjórnir Baugsmiðla koma út með lélegustu sjálfsímyndina.

Ábyrgir eigendur setja útgáfum sínum almenna stefnu. Þar með ætti afskiptum þeirra af ritstjórn fjölmiðla að vera lokið. Það er svo undir ritstjórum og blaðamönnum að uppfylla þá einu skyldu sem réttlætir starf þeirra: Trúnaður við lesendur. Og það er trúnaður sem hvorki verður seldur né keyptur.