Hrútaútgáfur og sauðasneplar

Íslenskum dagblöðum og fréttavikuritum má skipta í tvo flokka: Hrútaútgáfur og sauðasnepla. Blöð í fyrrnefnda flokknum eru gagnrýnin en lífleg og skrifuð fyrir lesendur. Sauðasneplarnir eru flatir og líflausir enda skrifaðir fyrir eigendur.

Morgunblaðið er hrútaútgáfa númer eitt. Blaðið hefur gengið í endurnýjun lífdaga á síðustu árum, eftir að hafa orðið hálf værukært undir lok síðustu aldar. Maðurinn sem hefur leitt blaðið í gegnum umbrotatímabilið, Styrmir Gunnarsson ritstjóri, er sprækari núna tæplega sjötugur en hann var um fimmtugt. Blaðið iðar af lífi og eiginlega það eina sem minnir á eldri tíð er gommublaðamennskan, sem stundum bregður fyrir, en þá eru þrjár opnur lagðar undir efni sem má afgreiða á hálfsíðu.

Viðskiptablaðið virðist ætla að festa sig í sessi sem hrútaútgáfa með fjölgun útgáfudaga og fjölbreyttara efni. Hæfileg blanda af smælki, stuttfréttum, fréttaskýringum og dálkaskrifum gerir blaðið stærra en það er í blaðsíðum talið. Ólafur Teitur Guðnason er eini maðurinn sem skrifar af viti um fjölmiðla á Íslandi, þó að fótboltasamlíkingarnar hans geta orðið langsóttar. Lesendum er samt ráðlagt að skauta yfir þegar hann skrifar um skaðleysu reykinga - það er óholl lesning.

Fréttablaðið er nánast skilgreining á sauðasnepli. Blaðið hefur ekki sjálfstæðan tilverurétt heldur er það á framfæri eigenda sinna, sem hvorttveggja leggja til allt fjármagn til að halda blaðinu úti, það fær engar tekjur frá lesendum sínum, og leggja grunninn að auglýsingatekjum blaðsins. Fólki er hjartanlega sama um Fréttablaðið. Þegar blaðið hóf sunnudagsútgáfu dreifði það með fyrirvara gulum A4 blöðum sem fólk átti að setja við póstlúguna ef það vildi sunnudagstölublaðið. Annars átti ekki að ónáða almenning á sunnudögum. En viti menn, þeir voru svo fáir sem settu upp gulu miðana að Fréttablaðið sá sitt óvænna og setti sunnudagsútgáfuna í hefðbundna dreifingu, sem sagt óumbeðin ruslpóstsdreifing.

Baugur stofnaði leynilega til Fréttablaðsins, eða endurreisti það frá gjaldþroti, til að hafa áhrif á opinbera umræðu og stunda hagsmunagæslu. Blaðamenn sem ráðnir voru á snepilinn skildu faglegan metnað og siðareglur blaðamanna utan dyra þegar þeir mættu í vinnuna.

Vikublaðið Krónikan er sauðasnepill. Sigríður Dögg Auðunsdóttir kynnt útgáfuna undir þeim formerkjum að blað ætti ekki að eiga neina vini, vera alltaf í andstöðu. Andófið er ekki meira en svo að hún hefur í tvígang sagt opinberlega að hún fjalli ekki um tiltekna auðmenn. Nýríkir lánuðu útgáfunni fé og út á það fá þeir aflátsbréf. Sigríður Dögg fyrirgerði raunar blaðamannsheiðri sínum fyrir löngu. Ólafur Teitur hefur afhjúpað hana fyrir ritstuld.

Krónikna ber höfundi sínum vitni, blaðið af líflaust og fer erindisleysu. Útgáfunni skortir tilgang, nema kannski þann að halda hlífiskildi yfir þeim sem fjármagna hana.

Á hrútaútgáfum vinna ekki eingöngu blaðamannahrútar, þó nú væri. En þeir eru áberandi og gefa innihaldi blaða líf og snerpu. Á sauðasneplunum má trúlega finna hrúta, helst unga blaðamenn og lítt reynda, en það eru sauðirnir sem leggja línuna.

Dæmi um hrúta í blaðamennsku: Styrmir Gunnarsson, Ólafur Teitur Guðnason, Andrés Magnússon, Agnes Bragadóttir, Bjarni Harðarson og Kolbrún Bergþórsdóttir.

Nokkrir blaðasauðir: Þorsteinn Pálsson, Sigurjón M. Egilsson, Reynir Traustason og Sigríður Dögg Auðunsdóttir.

Sammerkt sauðunum, sem dæmi eru tekin af, er að þeir hafa allir átt viðkomu á Baugsmiðlum, sem er réttnefnd vönunarmiðstöð blaðamanna. Sumir kveikja á hættunni í tæka tíð og forða sér, samanber Kolbrúnu Bergþórsdóttur.

Ekki frekar en að sauður getur orðið aftur að hrút, það er jú búið að gelda hann, verður blaðasauður aldrei að blaðamannahrút. Gelding er varanleg.