Bankahrunið og EES-samningurinn

Íslensku bankarnir sóttu inn á evrópska markaði í skjóli EES-samningsins sem Jón Baldvin Hannibalsson seldi Íslendingum á sínum tíma. Regluverk samningsins leyfir að smáþjóðabankar eins og þeir íslensku fari í útrás til Evrópu og sæki þangað sparifé almennings án þess að hafa á bakvið sig tryggingar í samræmi við áhættu.

Bankar stórþjóða eru í allt annarri stöðu en bankar smáþjóða einfaldlega vegna þess að þar er ríkiskassinn stærri. Þrátt fyrir evru og Seðlabanka Evrópu er ríkissjóður heimalands banka bakhjarlinn.

Bankahrunið sýnir í hnotskurn veikleika Evrópusambandsins og regluveldisins þar á bæ. Samræmdar reglur henta ekki ósamræmdum þjóðum. Ísland er ekki Þýskaland og verður aldrei.

Þeir sem tala fyrir aðild Íslands að Evrópusambandinu skauta létt yfir grundvallaratriðin í málinu en hengja sig í smáatriði. Núna er reynt að hrúga upp smáatriðum sem mæla með inngöngu Íslands. En það er alveg sama hversu sú hrúga verður stór: Ísland á ekki heima í Evrópusambandinu.

Vonlaus vörumerki

Glitnir er þjófabanki í Noregi og Landsbankinn stelur frá veikum börnum í Bretlandi. Nýju ríkisbankarnir eru vonlausustu vörumerki síðari tíma. Í útlöndum eru þeir úthrópaðir og hvers vegna ættum við að skipta við þá hér heima?

Ríkisstjórnin ákvað að endurreisa alla þrjá föllnu útrásarbankana. Þessi ákvörðun virðist hafa verið tekin á hlaupum án umræðu. Það liggur í hlutarins eðli að við höfum ekkert með þrjá ríkisbanka að gera, fyrir utan að þeir eru léleg vörumerki.

Nær hefði verið að sameina tvo banka, Glitni og Landsbanka, og skipta þeim þriðja, Kaupþingi, á milli sparisjóðanna. Með því hefði stoðum verið skotið undir sparisjóðina, ekki veitir af, og nýr banki fengið tækifæri til að sanna sig á eigin forsendum.

Í staðinn sitjum við uppi með þríburana hvers ásýnd má ekki sjást í útlöndum því þar vekur hún ónot ef ekki andstyggð.

Blaðamaðurinn krýpur

Blaðamannafélag Íslands krýpur fyrir þeim sem þjóðin hefur skömm á. Björgólfur Guðmundsson fyrrum Landsbankaeigandi og Jón Ásgeir Jóhannesson Baugsstjóri leggja útgáfur sínar, Morgunblaðið og Fréttablaðið, í eitt púkk með þegjandi blessun samtaka blaðamanna.

Blaðamaðurinn heitir félagsritið sem á að vera vettvangur fyrir faglega umræðu blaðamanna hér á landi. Í nýjasta heftinu er sagt frá sameiningu blaðanna tveggja.

Og hvernig segir fagrit íslenskra blaðamanna frá stærsta samruna í sögu blaðaútgáfu hér á landi sem, vel að merkja, tryggir algjöra einokun á blaðamarkaði?

Jú, gott fólk, fagrit íslenskra blaðamanna birtir orðrétta fréttatilkynningu sameinaðrar útgáfu Morgunblaðsins og Fréttablaðsins. Punktur og basta.

Blaðamannafélag Íslands ætti að velja útgáfu sinni nafn sem er meira viðeigandi: Ferfætlingurinn.

Eftir flóðið

Við fáum stórt lán frá útlöndum og atvinnuleysi verður minna en í fyrstu var óttast. Fullsnemmt er að fagna varnarsigri en fréttirnar gefa von um að það sjái fyrir endann á hamförum síðustu þriggja vikna.

Ef rétt reynist að skilyrðin fyrir aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins séu ekki íþyngjandi og að við fáum samhliðalán nokkurra ríkja er eins og verið sé að bjóða Íslandi aftur inn í félagsskap siðmenntaðra þjóða. Til skamms tíma er þess að vænta að gjaldeyrismarkaður hér á landi verði starfhæfur og yrði það marktækur áfangi.

Bankahrunið var fjárhagslegt áfall sem kallar á efnahagslegar ráðstafanir. En hrunið var líka andlegt skipbrot sem peningar plástra ekki. Drambið í undanfara hrunsins var ekki þjóðarinnar, heldur lítils hóps manna sem héldu að þeir væru hafnir yfir efnahagsleg lögmál.

Útrásarprinsarnir töluðu í nafni Íslands á erlendi grundu og fulltrúar almannavaldsins, forseti, ráðherrar og þingmenn léðu prinsunum lögmæti þjóðarinnar með því að stilla upp á ráðstefnum og mannamótum auðkýfinganna. Við getum ekki þvegið hendur okkar af þessu liði en jafnframt er engin ástæða til að sitja þegjandi undir málglamri um að þjóðin sé þeim samsek.

Íslenska þjóðin fór ekki á útrásarfyllerí. Fólk flest lifði sínu lífi sem best það kunni, tók lán og borgaði skattana.

Á hinn bóginn leyfði þjóðin að útrásarprinsarnir yrðu fánaberar hennar. Aðeins fáeinir kverúlantar geta gert tilkall til þess að hafa opinberlega andæft gullæðinu. Núna getum við ekki snúið okkur til andstöðuhóps sem tók markvissa og meðvitaða afstöðu gegn vitleysunni.

Útrásarfirringin brenglaði verðmætamat okkar. Það mun taka nokkurn tíma að ná áttum á ný. Á meðan skulum við gjalda varhug við töfralausnum um nýja stóriðju í hverjum fjórðungi eða inngöngu í Evrópusambandið. Förum ekki úr öskunni í eldinn.

Auðmenn krefjast flýtimeðferðar

 

Auðmenn með Jón Ásgeir Jóhannesson Baugsstjóra í broddi fylkingar krefjast flýtimeðferðar hjá skilanefndum bankanna. Bankarnir voru vart komnir í þrot þegar Jón Ásgeir flutti til landsins Philip Green, viðskiptafélaga sinn, sem vildi fá Baugsgóss bankanna með 95% afslætti.

Plottið hjá Jóni Ásgeiri gengur út á að afgreiða málið með hraði, stórum afslætti og sem fæstum spurningum. Hann veit manna best að þegar verður byrjað á því að rekja í sundur fléttuverk eignatengsla hans og viðskiptafélaga mun ýmislegt skrítið koma í ljós.

Jón Ásgeir var kominn út í horn með viðskiptaveldi sitt seinni hluta árs 2007. Erlendir bankar neituðu að lána Baugi og því varð að blóðmjólka þau íslensku fyrirtæki sem Baugur réð yfir, meðal annars FL-group, Tryggingamiðstöðina og Glitni.

Í fjármálum eru til margar hókus pókus aðferðir og Jón Ásgeir kann þær flestar. Haustið 2007 var björgunaráætlun Baugs komin á fulla ferð enda mikið í húfi. Í fjölmiðlum birtust óskiljanlegar fréttir um fjármálagerninga í nafni Glitnis og FL-group. Um miðjan nóvember sagði Morgunblaðið frá undarlegum viðskiptum með hlutabréf félaganna fyrir á annan tug milljarða.

Huldumenn stóðu að þessum viðskiptum í skjóli kennitalna félaga sem enginn þekkti hvorki haus né sporð á. Eitt þessara félaga er Stím ehf. sem eignaðist tæpt eitt prósent í Glitni síðast liðið haust. Hluturinn var kominn í tæp fimm prósent í febrúar á þessu ári en lækkaði síðar. Milljarðarnir sem Stím efh. keypti hlut sinn fyrir voru fengnir að láni hjá Glitni. Þegar Glitnir fór í þrot var Stím tuttugasti stærsti hluthafi bankans.

Skilanefnd Glitnis mun komast að því að verðlausar tryggingar voru settar fyrir láni bankans til Stím ehf. Nefndin mun spyrja bankastarfsmenn hvers vegna kennitölufélag fékk slíka fyrirgreiðslu. Í framhaldi þarf að ákveða hvort málinu skuli vísað áfram til frekari rannsóknar.

Nema, auðvitað, að skuldapakki Baugs í bönkunum verði seldur með hraði án spurninga.

Flýtimeðferðin sem auðmenn vilja fá hjá skilanefndum er til að fela óhreina mjölið í pokahorninu.

Samsærið gegn Íslandi

Vestrænir Seðlabankar sammæltust um að lána ekki Íslandi, samkvæmt fréttaskýringu Agnesar Braga í Morgunblaðinu. Líkur eru á að þetta sé rétt. Alþjóðasamfélagið setti Íslendingum stólinn fyrir dyrnar.

Ólíkt greiningadeildum íslensku bankanna kunna erlendir bankamenn að lesa hagtölur. Ólíkt íslenska ríkisvaldinu voru erlendir seðlabankar ekki svínbeygðir af íslenskum auðmönnum.

Samsæri erlendu seðlabankanna var heilbrigð skynsemi sem ofbauð að bönkum leyfðist að vera með efnahagsreikning sem var tólfföld þjóðarframleiðsla. Við sjálf sem þjóð hefðum vitanlega átt að ná tökum á útrásarbullinu.

Blekkingarvefurinn um útrásina var ofinn af auðmönnum, fjölmiðlum, forseta lýðveldisins og stjórnmálamönnum sem áttu margir hverjir auðmönnum skuld að gjalda.

Við fengum viðvörun. Sumarið 2006 voru fréttir í erlendum fjölmiðlum um að ástandið á Íslandi væri ekki upp á marga fiska. Morgunblaðið reyndi að endurvarpa gagnrýninni en fékk bágt fyrir og engan stuðning. Blaðið var étið upp af Björgólfi eldri og þaggað. Lygamaskína Baugs hélt sínu striki. Greiningadeildir bankanna urðu áróðursdeildir.

Lygavefurinn var spunninn áfram. Það var látið heita að skorið hefði verið á krosseignatengslin og fleira í þeim dúr - allt væri í lukkunnar velstandi. Íslenskir bankar væru traustir og vel reknir. Til að bæta gráu ofaná svart leyfðu stjórnvöld og eftirlitsaðilar íslenskum bönkum að ryksuga upp sparifé á Bretlandseyjum og meginlandi Evrópu. Ekki hefur það aukið traust erlendis á ríkisvaldi lýðveldisins.

Í útrásarandrúmsloftinu kafnaði dómgreind þjóðarinnar. Samsærið er innlent, ekki útlent.

Til hvers á ríkið að eiga þrjá banka? Sláum Kaupþing af

Glitnir og Landsbanki eru komnir í rekstur á ný. En hvers vegna ætti ríkið að endurræsa Kaupþing? Miklu nær er að blása lífi þá sparisjóði sem gjaldþrota Kaupþing sölsaði undir sig. Sparisjóðirnir eru til að þjóna fólki, Kaupþing var gímald auðmanna.

 

Ríkið ætti ekki að setja risabankann á flot aftur vegna þess að hann er óþarfur. Tilburðir lífeyrissjóðanna að kaupa 51 prósent í bankanum á móti einhverjum hulduaðilum, líkast til fyrri eigendum, sýnir að ekki eru allir læknaðir af bankaglýjunni.

En sé það talið nauðsynlegt að Kaupþing fari af stað væri kannski heppilegra að fá norrænan banka eða þýskan til að kaupa gímaldið. Kjörin gætu verið þau að útlendi bankinn skrifaði upp á samning um að eiga endurreist Kaupþing í hálfa öld og nota tímann til að kenna íslensku bankafólki hvernig á að reka slíka starfsemi.

Fyrsta lexía: Það er munur á viðskiptabanka og fjárfestingabanka.

Þeir felldu bankana

Ólíkt hafast þau að Geir og Ingibjörg Sólrún

Geir Haarde veitir Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur utanríkisráðherra stuðning í tapi Íslendinga í atkvæðagreiðslunni um sæti í öryggisráðinu. Ingibjörg Sólrún ber ábyrgð á framboðinu og þverskallaðist við að draga það tilbaka þótt engar líkur væru á árangri. En Geir styður formann samstarfsflokksins og ber af honum blak.

Þegar Geir stóð fyrir því að slökkva elda í hagkerfinu í síðustu  viku fékk hann ekki stuðning frá formanni Samfylkingarinnar, téðum utanríkisráðherra. Ingibjörg Sólrún vildi brenna stjórnarsáttmálann í beinni útsendingu; að Íslendingar legðust hundflatir fyrir Alþjóða gjaldeyrissjóðnum og segðu sig til sveitar hjá Evrópusambandinu.

 

Fer ekki að ganga á langlundargeð forsætisráðherra?

Rétt að fara í framboðið

Íslenskir blaðamenn og útlenskir

Íslenskir blaðamenn eru sérkennilegt fyrirbrigði í alþjóðlegu samhengi. Þeir liggja flatir fyrir valdinu, hvort heldur það heitir ríkisvald eða auðvald. Siðareglur íslenskra blaðamanna endurspegla þýlyndi þeirra. Þar er ekki stakt orð um hlutverk fjölmiðla.

Hér lausleg endursögn á fyrsta kafla siðareglna norskra blaðamanna.

• 1.1. Málfrelsi og tjáningarfrelsi eru hornsteinar lýðræðissamfélags. Frjáls og sjálfstæð fjölmiðlun er mikilvæg lýðræðissamfélagi.
• 1.2. Fjölmiðlar sjá um mikilvæg verkefni eins og upplýsingmiðlun, umræður, og samfélagsrýni. Fjölmiðlar eiga að tryggja að ólík viðhorf fái umfjöllun.
• 1.3. Fjölmiðlar eiga að standa vörð um málfrelsið og óheft upplýsingaflæði.
• 1.4. Fjölmiðlar eiga að upplýsa um gangverk samfélagsins og afhjúpa gagnrýniverðar aðstæður. Fjölmiðlar eiga að rýna í hlutverk sitt.
• 1.5. Fjölmiðlar eiga að vernda einstaklinga og hópa gegn yfirgangi og mismunun.

 

Hér er hlekkur á siðareglur norskra blaðamanna. Hér er hlekkur á siðareglur íslenskra blaðamanna.

 

Samfélagssátt á grunni valddreifingar

Bankahrunið varð vegna þess að óhófleg völd söfnuðust á fárra manna hendur. Valdakjarninn hafði í fullu tré við ríkisvaldið og notaði fjölmiðla sína til að drepa gagnrýni á dreif ef hún var ekki beinlínis kæfð. Auðsáhrifin voru meðal annars þau að eftirlitsstofnanir skirruðst við að framfylgja hlutverki sínu.

 

Á rústum bankagjaldþrotsins þarf að verða til samfélagsátt. Liður í þeirri sátt er uppgjör við óreiðu síðustu ára. Sáttin horfir þó fyrst og fremst til framtíðar. Lykilatriði í henni er valddreifing.

Eigum í þrotabúum bankanna ber að ráðstafa þannig þær dreifist á sem flestar hendur. Endurskoða þarf löggjöf sem reisir skorður við samþjöppun á markaði og eftirlitsstofnanir verða að rækja skyldur sínar af meiri festu.

Lærdómurinn af kollsteypunni er þessi: Vald spillir, algert vald gerspillir. Við vorum hársbreidd frá því að fáeinir auðmenn næðu kverktaki á þjóðinni. Látum það ekki henda aftur.