Stríð framhald af pólitík, vígafriður í Úkraínu

Úkraínustríðið á sér nokkur pólitísk ártöl: 2008, þegar Úkraínu var boðin Nató-aðild; 2014, stjórnarbylting í Kænugarði og innlimun Rússa á Krím; 2014/2015 Minsk-samkomulag sem fór í hundana. Pólitíkinni lauk í febrúar 2022 með innrás Rússa í Úkraínu. Í dag hittast fulltrúar stríðandi fylkinga í Miklagarði, Tyrklandi. Fyrir tveim árum, um miðjan apríl 2022, var á sama stað ræddur friður en kom fyrir lítið.

Pólitíkin kemur fyrst aftur til sögunnar af alvöru er stríðsaðilar draga sama lærdóm af stöðunni á vígvellinum. Það gera þeir ekki í bráð. Rússar eru á sigurbraut, hægri að vísu, leggja undir sig að jafnaði tíu ferkílómetra af úkraínsku landi daglega. Stundum meira en sjaldan minna. Úkraína er landmesta þjóðríki Evrópu, á eftir Rússlandi, og á nægt land að tapa í mánuði og ár án þess að bíða lægri hlut í stríðinu sjálfu.

Þrennt annað, sem þarf í hernaðinn, er Úkraínu áhyggjuefni. Í fyrsta lagi mannskapur, sífellt erfiðara er að manna herinn. Í öðru lagi vestrænn stuðningur, sem fer dvínandi. Í þriðja lagi þolinmæði úkraínsk almennings. Á meðan Úkraínuher er á undanhaldi gengur á allt þrennt. 

Ólíklegt er að stríðsgæfan snúist Úkraínu í vil. Enn ólíklegra er að Rússar gerist stríðsþreyttir. Í rúman áratug, frá innlimun Krímskaga 2014, búa Rússar við alþjóðlegar viðskiptaþvinganir. Vextir eru háir, um 20 prósent, og dýrtíð er í landinu, verðbólga nær tíu prósentum. Þeir sem heimsækja Rússland segja þá sögu að daglegt líf gangi sinn vanagang. Ekki verður annað ráðið en að stríðsaðgerðir í Úkraínu njóti almenns stuðnings. Ólíkt Úkraínu er Rússland ekki í vandkvæðum að manna herinn. Rússar eru yfir 140 milljón manna þjóð. Fyrir stríð taldi Úkraína um 40 milljónir. Reikningsdæmið er ekki flókið.

Úkraínustríðinu lýkur, þótt enginn viti hvenær. Stríðslokin verða vígafriður, Rússum hagfelldari en Úkraínumönnum. Er frá líður verður spurt hvort stríðið hafi verið virði mannslífanna sem týndust og eyðileggingarinnar sem við blasir. Í Rússlandi verður svarið já, en nei í Úkraínu. Rússar líta á stríðið sem tilvistarógn við þjóðríkið; Úkraínumenn vita að átökin snúast um aðild landsins að Nató og Evrópusambandinu. Kjarni og froða eru ekki sami hluturinn. 

Pútín mætir ekki

Helgi Seljan og Þórður Snær: félagar í fréttahönnun

Helgi Seljan á RÚV hannaði í síðustu viku frétt um gagnaleka frá embætti héraðssaksóknara. Í fréttahönnun Helga er aðeins hálf sagan sögð og farið með ósannindi, t.d. sagt að gögnum hafi verið stolið af PPP, fyrirtækis tveggja fyrrum starfsmanna embættisins, þegar í reynd var um að ræða vinnugögn sem PPP hafði samkvæmt samningi við embættið.

Í viðtengdri frétt segir af fréttahönnun Þórðar Snæs, sem ekki er lengur blaðamaður, heldur framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingar. Fréttahönnun Þórðar Snæs gengur út á þingmenn Samfylkingar mæti ekki á vettvang Spursmála á Morgunblaðinu. Eins og kemur fram í innslaginu var Þórður Snær afhjúpaður sem netníðingur í Spursmálum. Til að hefna sín kemur framkvæmdastjóri Samfylkingar í veg fyrir að þingmenn flokksins tali við kjósendur í Spursmálum.

Fréttahönnun er ekki að segja fréttir heldur stjórna frásögninni. Það er gert með ýmsu móti. Í tilfelli Helga að segja aðeins hálfa söguna og krydda hana með ósannindum. Þórður Snær stýrir aðgangi að heimildum, þ.e. þingmönnum Samfylkingar - í umboði Kristrúnar formanns.

Þeir Helgi og Þórður Snær eru félagar og nánir samstarfsmenn. Þórður Snær, þá ritstjóri Heimildarinnar, valdi að hafa Helga með sér í landsrétt til að fagna væntum sigri í dómsmáli gegn tilfallandi bloggara fyrir tæpu ári. Hjákátleg viðbrögð þeirra við dómsuppsögu rötuðu í tilfallandi annál:

Við dómsuppsögu landsréttar í Kópavogi í gær gerðist skondið atvik. Tilfallandi var ekki á staðnum en fékk þær fréttir frá tíðindamanni að Þórður Snær og Helgi Seljan rannsóknaritstjóri Heimildarinnar hefðu mætt með ljósmyndara til að skrásetja sögulegan atburð. En þegar þeim varð ljóst að dómurinn sýknaði bloggara hurfu þeir á braut með slíku írafári að hastað var á þá af dómverði er gætir formreglna í réttarsal.

Dómsmálið í fyrra stafaði af byrlunar- og símamálinu. Þórður Snær stefndi tilfallandi fyrir að skrifa um málið - það mátti aðeins segja frá því eftir forskrift fréttahönnunar Helga og Dodda. Báðir eru þeir flæktir í málið, Þórður Snær var sakborningur. Þeir leita allra ráða að þvo hendur sína af málinu en tekst það jafnan illa. Um síðustu áramót voru félagarnir mættir í viðtal hjá trúgjörnum sænskum blaðamanni og sögðu sínar farir ekki sléttar í samskiptum við réttvísina á Íslandi. Tilfallandi fjallaði vitanlega um fréttahönnun á sakleysi Knoll og Tott, afsakið, Helga og Dodda.

Í sænska viðtalinu segir Helgi að ofsóknir Samherja gegn sér hafi náð slíkum hæðum að hann gat ekki heimsótt kaffihús án þess að hitta þar fyrir útsendara útgerðarinnar. Hér vísar Helgi til Jóns Óttars Ólafssonar, PPP-manninn sem Helgi gerði að aðalnúmerinu i gagnalekamálinu. Eftir að Helgi hóf fréttahönnun Namibíumálsins, í nóvember 2019, fékk Samherji Jón Óttar til liðs við sig. Jón Óttar var í viðtali hjá Frosta Logasyni í Brotkasti í gær og rifjar upp fund þeirra í kaffihúsinu á Skólavörðustíg. Það var Helgi sem boðaði til fundarins. Helgi bað um fund með Jóni Óttari á kaffihúsi en segir í viðtali við sænskan útvarpsmann að Jón Óttar hafi setið fyrir sér.

Í huga Helga stundaði Jón Óttar ofsóknir á hendur sér og kærði hann til lögreglu fyrir umsáturseinelti. Til að sýna fram á eineltið lagði Helgi fram símann sinn til lögreglu sem sönnunargagn. En þá var hann búinn að eyða hluta samskiptanna. Jón Óttar segir frá því í viðtalinu á Brotkasti að hann hafi haft varann á sér gagnvart Helga og afritaði öll sms-samskipti þeirra. Þau gögn lagði hann fram eftir kæru Helga. Málinu var vísað frá af hálfu lögreglu, sem sá í gegnum fréttahönnun Helga er reyndi að klína afbroti á saklausan mann.

Helgi lærði eitt í kærumálinu gegn Jóni Óttari 2020. Er hann lagði fram einkasíma sinn sem sönnunargagn afritaði lögreglan símtækið í heilu lagi. Sniðugt að komast yfir síma og afrita, það er gnótt efni í fréttahönnun, er hugrenning sem varð að veruleika.  Ári síðar, vorið 2021, var Páli skipstjóra Steingrímssyni byrlað norður á Akureyri og flogið með hann suður. Á meðan skipstjórinn var meðvitundarlaus í öndunarvél á Borgarspítalanum í Fossvogi var farið með síma hans yfir götuna á Efstaleiti, höfuðstöðvar RÚV. Þar var sími skipstjórans afritaður í heilu lagi. Upp úr síma skipstjórans var hönnuð frétt um skæruliðadeild Samherja. Fréttin var skrifuð á RÚV í tveim útgáfum, önnur birtist á Stundinni en hin á Kjarnanum, undir ritstjórn Þórðar Snæs Júlíussonar. 

Félagarnir í fréttahönnun, Helgi og Þórður Snær, eru í reglulegu sambandi. Fréttahönnun Helga um gagnalekamálið er gerð með vitund og vilja Þórðar Snæs. Fréttahönnunin kemur dómsmálaráðherra, Þorbjörgu Sigríði úr Viðreisn, í stórkostleg vandræði. Tvær stofnanir dómsmálaráðherra, embætti héraðssaksóknara og ríkissaksóknara, leika á reiðiskjálfi vegna málsins. Ekki er þetta í fyrsta sinn sem Helgi og Doddi eiga samstarf til að gera óskunda í ríkisstjórninni, sem annar þeirra gefur sig út fyrir að þjóna. Fals og fréttahönnun eru tvær hliðar á sömu myntinni. Fréttahönnun Helga um Ásthildi Lóu barnamálaráðherra fyrir skemmstu er sama marki brennd, gerð í samráði við Þórð Snæ, og leiddi til afsagnar ráðherra Flokks fólksins. Það er ósagða sagan í aðförinni að Ásthildi Lóu. Þórður Snær er helsti trúnaðarmaður Kristrúnar forsætisráðherra. Í ríkisstjórninni eru allir bestu vinir. En sumir vinirnir stinga aðra í bakið.  

Hefndarleiðangur Þórðar Snæs?

Óttinn við Glæpaleiti: ólík meðferð á Útvarpi Sögu og RÚV

Útvarp Saga segist hafa fengið sömu gögn og Helgi Seljan á RÚV gerði frétt um og varðar gagnaleka frá embætti héraðssaksóknara, áður sérstöku saksóknara. Um er að ræða gögn úr rannsóknum hrunmála 13 ára og eldri.

Nú er ekki hægt að fullyrða að um sömu gögn sé að ræða en þau eru í öllu falli sambærileg, samkvæmt frásögn Útvarps Sögu. Viðbrögð lögreglu við ólögmætum gögnum í húsakynnum Útvarps Sögu voru harkaleg. Í frétt á Útvarpi Sögu er sagt

að lögreglan framkvæmdi ólögmæta húsleit á Útvarpi Sögu á sínum tíma án húsleitarheimildar eftir að stöðin birti lítinn hluta af þeim gögnum sem vörpuðu ljósi á spillingu tengda bankahruninu 2008. Allar tölvur stöðvarinnar voru afritaðar og lagt hald á tölvubúnað. Tölvunum var skilað eftir nokkurt þref því lögreglan neitaði því að hafa tölvubúnaðinn undir höndum. Þegar tölvunum var loks skilað kom í ljós að gögn voru horfin sem tengdust spillingu í banka og fjármálakerfinu. Útvarp Saga kærði heimildarlausa húsleit og var þeirri kæru vísað frá og síðan var kært til ríkissaksóknara sem svaraði ekki erindi Útvarps Sögu.

Í báðum tilfellum er um að ræða fjölmiðla, ólíka að stærð og umfangi, en engu að síður fjölmiðla og þeir eru jafnir að lögum. Útvarp Saga er með gögn undir höndum úr hrunmálum, sem lögregla telur illa fengin. Lögreglan gerir húsrannsókn og haldleggur ,,allar tölvur stöðvarinnar." Ekkert slíkt gerist í tilfelli RÚV. Hver er munurinn? Jú, RÚV er ríki í ríkinu en Útvarp saga lítill einkarekinn miðill.

Í viðtengdri frétt segir frá bréfi dómsmálaráðherra til héraðssaksóknara þar sem óskað er eftir upplýsingum um meðferð gagna embættisins. Mun fjölmiðlaráðherra, Logi Einarsson, senda bréf á Stefán Eiríksson útvarpsstjóra og spyrja hvernig háttar með viðtöku RÚV á stolnum gögnum? Nei, vitanlega ekki. Verður gerð húsrannsókn á RÚV til að upplýsa hver gögnin eru og hvaðan þau eru fengin? Nei, ekki þegar RÚV á hlut að máli. Önnur sjónarmið gilda um RÚV en Útvarp Sögu þótt sama meinta afbrotið sé til rannsóknar.

Gagnalekamálið er 13 ára gamalt. Málið snýst um gögn sem urðu til hjá sérstöku saksóknara vegna hrunmála og hvað varð um þau. Yngra og mun alvarlegra mál er byrlunar- og símamálið. Það hófst vorið 2021 og er enn í rannsókn.

Páli skipstjóra Steingrímssyni var byrlað 3. maí 2021. Ítrekað varð að gefa honum rafstuð um nóttina til að hann héldist á lífi. Á meðan hann var í gjörgæslu var síma hans stolið til afritunar á RÚV. Undirbúningur var að málinu af hálfu RÚV; á Efstaleiti beið sími samskonar og skipstjórans. Fréttir með vísun í efni símans birtust ekki á ríkismiðlinum heldur voru þær fluttar með leynd yfir á Stundina og Kjarnann til birtingar. Samráð og skipulag um ólögmæta háttsemi, byrlun og gagnastuld, liggur fyrir.

Gerði lögreglan húsleit á Efstaleiti? Var afritunarsíminn haldlagður? Tölvur starfsmanna? Nei, alvarlegur glæpur var framinn, en tekið var með silkihönskum á aðgerðamiðstöðinni, RÚV.

Óttinn við Glæpaleiti skapar tvöfeldni í réttarríkinu. Við grun um lögbrot er einn mælikvarði lagður á einkarekna fjölmiðla, eins og Útvarp Sögu, en allt annar á RÚV. Ríkisfjölmiðillinn fær í friði að höndla með stolin gögn, jafnvel þótt byrlun sé undanfari þjófnaðar. Fréttamenn RÚV ganga á lagið, telja sér óhætt að brjóta landslög. Er það svona samfélag sem við viljum búa í? 

 

  

Þorbjörg óskar eftir upplýsingum um gagnastuld

Helgi þagði um samning saksóknara við PPP

Helgi Seljan fréttamaður RÚV lét ógetið samningsins milli sérstaks saksóknara og PPP þegar hann ,,afhjúpaði" gagnalekamálið. Samningurinn útskýrir hvers vegna gögnin voru í fórum PPP, fyrirtæki tveggja fyrrum starfsmanna sérstaks saksóknara. Þögn Helga um samninginn sýnir að fréttamaðurinn lagði sig fram um að gera hlut PPP og sérstaks saksóknara sem verstan. Stolin gögn er ekki sami hluturinn og gögn sem afhent eru samkvæmt samningi.

PPP var fyrirtæki þeirra Guðmundar Hauks Gunnarssonar og Jóns Óttars Ólafssonar, en þeir störfuðu hjá embætti sérstaks saksóknara, sem nú heitir embætti héraðssaksóknara. Í viðtengdri frétt staðfestir héraðssaksóknari, Ólafur Þór Hauksson, að embættið hafi á sínum tíma, fyrir meira en áratug, gert samning við PPP um að ljúka rannsókn á málum sem tvímenningarnir höfðu unnið að sem opinberir starfsmenn.

Gögnin sem Helgi Seljan sýndi í RÚV-fréttum voru m.a. glærur frá PPP. Þau gögn komu hvorki frá Guðmundi Hauki né Jóni Óttari, eigendum PPP, og eru því stolin. Einhver stal fyrir Helga Seljan og RÚV. Ekki í fyrsta sinn sem RÚV höndlar með þýfi.

Með því að Helgi, í RÚV-fréttinni, sagði ekki frá tilvist samnings saksóknara við PPP þjófkenndi hann lögreglumennina tvo, eigendur PPP. Embætti sérstaks saksóknara, nú héraðssaksóknara, kom illa út úr umfjölluninni og var sýnt sem reiðuleysisstofnun þar sem trúnaðargögn fara án eftirlits út úr húsi.

Gagnalekamálið er tvíþætt. Í fyrsta lagi þarf að upplýsa gagnalekann, hver tók ófrjálsri hendi gögn og lét í hendur Helga og RÚV og hvers eðlis samningurinn við PPP var. Persónugögn, vistuð í einni opinberri stofnun verða fréttahneyksli í annarri stofnun, RÚV. Þetta þarf að upplýsa, samhliða hvort samningur saksóknara við einkafyrirtæki standist kröfur um vandaða stjórnsýslu. Boðað er að þingnefnd taki málið fyrir.

Í öðru lagi er gagnalekamálið rammpólitískt enda á forræði æðstu yfirvalda. Ein opinber stofnun, RÚV, er starfar á ábyrgð Loga Einarssonar fjölmiðlaráðherra, tekur við þýfi og herjar á tvær aðrar stofnanir, embætti héraðssaksóknara og ríkissaksóknara, með alvarlegum ásökunum um gagnaleka, óvandaða stjórnsýslu og yfirhylmingu. Ríkissaksóknari komst í skotlínu Helga og RÚV fyrir að ganga ekki nógu hart fram gegn PPP fyrir rúmum áratug. Yfirmaður beggja embætta, héraðs- og ríkissaksóknara, er Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir dómsmálaráðherra. 

Ráðherrar sem etja stofnunum sínum í leðjuslag með brigslyrðum og hamagangi í opinberri umræðu starfa ekki í þágu almannaheilla. Ríkisstofnunum hentar illa að leika trúða í fjölmiðlasirkus. Ráðherrar eiga að gæta almannahagsmuna, ekki leyfa að ríkisstofnanir séu notaðar í hráskinnaleik hégómlegra manna sem vilja endurheimta glatað orðspor með öllum tiltækum ráðum.

Nú þegar skammast RÚV sín fyrir atlöguna í síðustu viku. Um helgina voru engar framhaldsfréttir um málið. RÚV ætlaði sér í fréttaherferð í gagnalekamálinu til að vinna tilbaka glatað traust og tiltrú vegna tveggja hörmungarmála, byrlunar- og símamálsins annars vegar og hins vegar aðfararinnar að Ásthildi Lóu fráfarandi barnamálaráðherra. Í stað þess að verða rós í hnappagat Helga Seljan og Stefáns útvarpsstjóra er gagnalekamálið orðið að myllusteini um háls þeirra.

Frammistaða Helga-Stefáns staðfestir enn og aftur að RÚV er meinsemd í íslensku samfélagi. Ríkisfjölmiðillinn fær yfir sex milljarða króna árlega af skattfé og notar peningana til að skapa óreiðu og úlfúð í samfélaginu þar sem fléttast saman pólitík og persónuleg óvild. Starfsaðferðir RÚV eru handan laga og siðferðis. 

 

 

Saksóknari samdi við PPP

Óttar, Harry prins og ríkisstjórnin

Geðlæknirinn Óttar Guðmundsson skrifar um kennimark samtímans, að eiga bágt. Eins og iðulega notar geðlæknirinn persónulega reynslu til að varpa ljósi á menningarástand. Óttar datt af hjóli, fannst það vont en slasaðist ekki. Honum þótti heimurinn ekki sýna sér næga hluttekningu og bar upp bágindin við eldhúsborðið heima hjá sér. Hann fékk þessi svör:

Þú ert að verða eins og Harry prins sem grætur stöðugt út af smámálum. Þið ástundið báðir vælustjórnun þar sem menn bregða sér í sjúklingshlutverk og krefjast óskiptrar athygli og meðaumkunar. Hringdu í fréttastofu RÚV og reyndu að fá viðtal...

Líkt er komið með ríkisstjórninni og þeim Óttari og Harry prins. Brösuglega gengur á flestum vígstöðvum, einkum þó að tvöfalda skattinn á sjávarútveg. Ráðherrar hringja í RÚV en þar eru allar línur uppteknar vegna gagnalekamálsins. Matvælaráðherra fékk þó inni á Vísi fyrir harm sinn.

Atkvæðagreiðsla á mánudag

Ráðherravald, RÚV og gagnalekinn

Gagnalekinn til Helga Seljan og RÚV dregur lögreglu, héraðssaksóknara og ríkissaksóknara í svaðið. Maður gengur undir manns hönd, Kristrún forsætis nú síðast, að fordæma lekann. Spurt er um ábyrgð lögreglu og ákæruvalds. Ætlaði RÚV að að hefja stríð gegn lögreglu og ákæruvaldi eða var ráðagerðin að draga athyglina frá tveim óþægilegum málum ríkisfjölmiðilsins? 

Orðspor RÚV er slíkt að sjálfkrafa er gert ráð fyrir óheilindum á bakvið fréttherferðir sem ríkisfjölmiðillinn efnir til. Byrlunar- og símamálið og aðförin að barnamálaráðherra eru nýleg dæmin þar sem lögbrot, siðleysi og samsæri eru undanfari RÚV-raðfrétta. Gagnalekinn fylgir þekktu mynstri.

Uppruni gagnalekans er að öllum líkindum í öðru hvoru embættinu, héraðssaksóknara eða ríkissaksóknara, eins og bloggað var um í gær. Opin spurning er hvort sá aðili sem lak sé einstaklingur í hefndarhug eða hvort meira hangi á spýtunni. Að Helgi Seljan á RÚV sé viðtakandi lekans rennir stoðum undir ráðbrugg. Helgi starfar í beinu umboði Stefáns útvarpsstjóra Eiríkssonar. Í tíð sinni sem borgarritari skipulagði Stefán ófrægingarherferðir; hæfir skel kjafti að Helgi sé undir beinni stjórn Stefáns, sem hvergi nærri er öruggur í embætti og sárlega vantar skjól í stjórnarráðinu. Einn og sér er Helgi ekki til stórræðanna, hann þarf stjórnanda sem getur hugsað heila hugsun og skipulagt. Áður var það Þóra Arnórsdóttir ritstjóri Kveiks, núna Stefán útvarpsstjóri.

Til skamms tíma var samhljómur með embætti héraðssaksóknara og RÚV.  Í Namibíumálinu gegn Samherja var samvinna milli RÚV, Stundarinnar og Kjarnans (RSK-miðla) annars vegar og hins vegar héraðssaksóknara. Namibíumálið, með Jóhannes Stefánsson sem stjörnuvitni, var búið til af RSK-miðlum í nóvember 2019. Héraðssaksóknari fékk málið til rannsóknar. Helgi Seljan var upphafsmaður en tvær bræður í stórum aukahlutverkum, Ingi Freyr Vilhjálmsson blaðamaður á Stundinni, nú á RÚV, og Finnur Þór Vilhjálmsson saksóknari hjá embætti héraðssaksóknara. Finnur Þór fór fyrir Namibíumálinu hjá embættinu. Ingi Freyr birti sakfellandi fréttir eftir heimildum sem enginn annar hafði aðgang að.

Í byrlunar- og símamálinu, sem hófst vorið 2021, reyndu RSK-blaðamenn að fá lögreglurannsóknina flutta frá Akureyri til embættis héraðssaksóknara. Þeim varð ekki kápan úr klæðinu en tilraunin sýnir að RÚV-deildin í RSK-miðlum taldi sig eiga vinum að fagna hjá embættinu.

Namibíumáli héraðssaksóknara er haldið á lífi á ómálefnalegum forsendum. Finnur Þór saksóknari hrökklaðist frá málinu eftir að Ingi Freyr bróðir hans fékk stöðu sakbornings í byrlunar- og símamálinu. Ólafur Þór Hauksson héraðssaksóknari sagði í nóvember 2022, fyrir bráðum þrem árum, að rannsóknin væri á lokametrunum. Í viðtali við RÚV afsakaði Ólafur Þór langa rannsókn með COVID-faraldrinum. Frá nóvember fyrir þremur árum til dagsins í dag er engin afsökun en samt er Namibíumálinu ekki lokið af hálfu héraðssaksóknara.

Í yfirstandandi umræðu um tvöföldun veiðigjalda ríkisstjórnarinnar yrði stórpólitískt ef héraðssaksóknari felldi niður Namibíumálið - þótt hann hefði átt að vera búinn að því fyrir lifandi löngu enda málið allt reist á ógæfumanni í einn stað og í annan stað aðgerðasinnum á RSK-miðlum. Þegar Kristrún forsætis segist líta gagnalekann ,,gífurlega alvarlegum augum" er ekki víst að hún sé með eftirmál hrunsins í huga. Ofar í huga forsætisráðherra gæti verið pólitíska landslagið í dag. Helsti ráðgjafi hennar er Þórður Snær Júlíusson fyrrum ritstjóri Kjarnans og sakborningur í byrlunar- og símamálinu. Hann hefur lengi haft þann málflutning í frammi að útgerðinni sé ekki treystandi fyrir eigin fjármunum og notað Namibíumálið óspart til að níða skóinn af undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar. Þórður Snær er náinn samverkamaður Helga Seljan og stýrði skósveininum á Heimildinni eftir að hann naut ekki lengur Þóru á Kveik/RÚV - og áður en Stefán á Glæpaleiti kallaði rakkann heim.

Byrlunar- og símamálið er til meðferðar hjá stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd alþingis, eftir formlegt erindi brotaþolans Páls skipstjóra Steingrímssonar. Nefndin tekur afstöðu til þess hvort rannsóknanefnd komist til botns í aðild ríkisfjölmiðilsins að alvarlegu sakamáli, byrlun og þjófnaði, sem er langtum stærra mál en gagnalekinn. Það eitt og sér er næg ástæða til að RÚV leggi sig í líma að þyrla upp moldviðri er gæti yfirskyggt byrlunar- og símamálið.

Gagnalekinn sem nú tröllríður fjölmiðlaumræðinni komst furðu fljótt á það stig að krafist var afsagna Ólafs Þórs héraðssaksóknara og Sigríðar Friðjónsdóttur ríkissaksóknara. Ráðherrar gefa undir fótinn að embættismennirnir tveir íhugi stöðu sína, Kristrún í viðtengdri frétt, Þorbjörg dómsmálaráðherra er enn afdráttarlausari í afstöðu sinni. Embættismenn sem fá ráðherraskilaboð að framganga þeirra varði embættismissi sjá fram á þröngan kost fyrir sig og stofnanirnar sem þeir veita forstöðu.

Grimm skilaboð ráðherra gefa sterklega til kynna að þeim sé meira en ljúft að leggja lið RÚV-atlögunni. Tilfallandi er ekki sannfærður um að það hafi verið upphaflegi tilgangurinn með gagnalekanum til Helga Seljan og RÚV að hrinda af stað atburðarás sem nú teiknast upp. Opinber spilling á það til að taka óvænta stefnu er upp kemst. Kemur margt til, einkum þó tveir mannlegir eiginleikar; hugleysi og sérgæska.

Hitt er morgunljóst að samráð er að baki atlögunni og einn eða fleiri ráðherrar koma við sögu. Aðdragandi er að málinu og Glæpaleiti fer með stórt hlutverk. Stefán útvarpsstjóri hefði ekki slegið til nema tryggja sér fyrst velþóknun lykilráðherra. Staða Stefáns er alltof veik til að hann myndi hætta á einleik.

Gagnalekinn hverfist um þrjár ríkisstofnanir sem allar eru undir ráðherravaldi: RÚV, héraðssaksóknari og ríkissaksóknari. Tvær síðastnefndu hafa í sínum höndum lagalegt ákæruvald. RÚV, í krafti fyrirferðar í fjölmiðlaumræðu, fer með óopinbert ákæruvald og beitir valdi sínu án nokkurs aðhalds eða eftirlits. Afleiðingin er lögbrot og siðblinda, líkt og skýrast kemur fram í byrlunar- og símamálinu.

Kringumstæður og rök hníga í þá átt að ráðherravaldi sé beitt á bakvið tjöldin til að ein ríkisstofnun hefji atlögu á tvær aðrar. Fái Glæpaleiti sigur í gagnalekamálinu er borðið dekkað fyrir meiri óhæfu en gagnalekann sjálfan. Kristrúnarstjórnin stendur frammi fyrir tveim kostum. Í fyrsta lagi að leiða siðblinduna á Glæpaleiti til vegs og virðingar og njóta ávaxtanna er fylgja undirgefnu fjölmiðlavaldi. Í öðru lagi að horfast í augu við margprófaða staðreynd mannlífsins að siðblindu vex ásmegin er yfirvaldið gerir henni gælur. Dómgreind og siðferðisþrek þarf til að greina á milli. Næstu dagar og vikur leiða í ljós hvort Kristrún, Þorbjörg Sigríður og félagar búa að innistæðu sem þarf til að stjórnvald sé gott en ekki illt.

 

 

Lítur málið gífurlega alvarlegum augum

Gagnalekinn til Helga Seljan

Helgi Seljan fréttamaður RÚV fékk trúnaðargögn sem voru í tölvu látins lögreglumanns. En sömu gögn voru einnig í miðlægum gagnagrunni embættis héraðssaksóknara, áður sérstaks saksóknara. Einnig voru gögnin í vörslu embættis ríkissaksóknara. Gögnin voru hráefnið í tvær RÚV-fréttir, sem fjallað var um í bloggi gærdagsins. Tvær spurningar eru miðlægar: hver lak trúnaðargögnunum og hvers vegna?

Tilfallandi gerði því skóna í gær að gögnin hafi komið úr dánarbúi látna lögreglumannsins, sem hét Guðmundur Haukur Gunnarsson. Ýmislegt í fréttunum tveim gaf til kynna að svo væri. En við nánari athugun verður tilgátan ólíklegri. Guðmundur Haukur lést fyrir bráðum fimm árum.

Helgi hefur haft gögnin undir höndum í fáeinar vikur, í mesta lagi 2-4 mánuði. Helgi hefði aldrei getað setið lengur á fréttaefninu en nemur nokkrum vikum. Nýleg endurráðning Helga á RÚV stendur í samhengi við gagnalekann. Orðspor fréttamannsins er ekki þess eðlis að hann sé nokkrum fjölmiðli happafengur. Af hálfu þeirra sem um véluðu var talið æskilegt að Helgi myndi leppa fréttamálið.

Líkurnar eru litlar að tölva fari á flakk úr tæplega fimm ára gömlu dánarbúi. Það sem dregur enn úr líkunum, að gögnin komi úr tölvu látna lögreglumannsins, er að yngstu fréttirnar sem Helgi hafði að vinna með eru 13 ára gamlar. Guðmundur Haukur lést í ágúst 2020 eftir veikindi. Yngstu fréttir Helga eru frá 2012. Á milli fréttaatburðanna og andlátsins eru átta ár. 

Í blaðamennsku eru 13 ára gamlar fréttir sagnfræði. Ef Helgi hefði haft aðgang að yngri gögnum hefði hann notað þau, þó ekki sé nema til að sýnast annað en útjaskaður er lifir á fornri frægð sem í ofanálag var fengin með vafasömum hætti.

Ef gagnalekinn kom ekki úr dánarbúinu beinast spjótin að embætti héraðssaksóknara. Annar möguleiki er að embætti ríkissaksóknara sé með í spilinu. Ríkissaksóknari fékk gögnin á sínum tíma vegna rannsóknar á lögreglumönnunum tveim, sem stofnuðu fyrirtækið PPP. Einhver hjá öðru hvoru embættinu sá ástæðu til að koma á framfæri trúnaðargögnum en láta líta svo út að þau kæmu úr dánarbúi látins lögreglumanns.

Í þessu samhengi er ein sena úr seinni frétt Helga sérstaklega athyglisverð. Þar situr Helgi nánast í fangi Ólafs Þórs Haukssonar héraðssaksóknara og flettir gögnum upp í fartölvu. Ólafur Þór þykist voða hissa. Klippt er á Ólaf Þór einan í mynd, ekki lengur með fréttamanninn í fangi sér, og héraðssaksóknari er látinn segja: ,,þetta er reiðarslag." Senan er hönnuð og stílfærð, fremur í ætt við uppákomu sem almannatengill skipuleggur en fréttainnslag. Ólafur Þór hegðar sér ekki eins og embættismaður heldur statisti í fréttaleikriti.

Sá er gæti veitt afgerandi upplýsingar um hvernig í pottinn er búið með gagnalekann heitir Heiðar Þór Guðnason. Heiðar Þór er tölvumaðurinn hjá embætti héraðssaksóknara og var það líka þegar embættið hét sérstakur saksóknari. Einnig vann hann fyrir PPP, fyrirtæki þeirra Guðmundar Hauks og Jóns Óttars Ólafssonar. 

Spurningin er hvort embætti héraðssaksóknara og ríkissaksóknara hafi áhuga að upplýsa lekann. Sé fyrirmyndin Glæpaleiti, sem formlega heitir RÚV, er viðbúið að helstu yfirvöld saksókna í landinu reyni að hylma yfir trúnaðarbrotið. Ríkisstofnanir sem segjast rannsaka spillingu eru gefnar fyrir myrkraverk.

 

Ríkissaksóknari hugi að stöðu sinni

Helgi Seljan og dánarbú lögreglumannsins

Með viku millibili birtir Helgi Seljan á RÚV tvær fréttir upp úr sömu heimildinni. Í síðustu viku var njósnamálið á dagskrá en í gær frétt um viðkvæm persónugögn. Báðar fréttirnar vísa í mál sem eru þrettán ára og eldri og varða njósnir í þágu auðmanna annars vegar og hins vegar rannsóknagögn lögreglu úr hrunmálum og eldri sakamálum, m.a. eiturlyfjasmygl.

Í hvorugri fréttinni er sagt frá heimildinni eða hvernig hún er fengin. Helgi notar þá aðferð að vera í mynd með handfylli af pappírum, sem gefur til kynna skjalaheimildir. En hann birtir einnig hreyfimyndir og hljóðupptökur sem vísa í stafræn gögn. Af fréttunum báðum má álykta að heimildin sé tölva. Vinnuskýrslur, sem vitnað er í, upplýsa að gögnin eru komin frá aðila sem er frumheimild, þ.e. kemur að málinu á frumstigum þess, þegar ákveðið er að fara í tiltekin verk, s.s. að njósna fyrir auðmenn.

Á RÚV tíðkast að taka við stafrænum tækjum, símum og tölvum, og nota í fréttagerð, sem undir hælinn er lagt hvort samrýmist veruleikanum eða ekki. Stundum er óhefðbundnum aðferðum beitt til að nálgast gögnin, t.d. með byrlun og þjófnaði. Á Efstaleiti eru lög og siðareglur upp á punt, eins og dæmin sanna. Fyrrum lögreglustjóri, nú útvarpsstjóri, tæklar málin þegar í óefni er komið.

Hvernig Helgi komst yfir heimildina er á huldu. En með þessari heimild fékk hann á ný inngöngu á RÚV eftir að hafa verið látinn fara þaðan í janúar 2022, þegar byrlunar- og símamálið var í lögreglurannsókn. ,,Enginn sá brjálæðið fyrir," sagði fréttamaðurinn á flótta fyrir þrem árum. En nú er hann mættur á ný á fornar slóðir, með sérstakri ákvörðun Stefáns Eiríkssonar útvarpsstjóra, sem er alveg tilbúinn í nýjan skammt af seljanísku brjálæði. Stefáni er þénugt að hafa á sínum snærum fréttarakka sem hægt er að siga á mann og annan.

Í fréttinni gær, um viðkvæmu persónuupplýsingarnar, er ekkert gefið til kynna um uppruna gagnanna. Í vikugamalli njósnafrétt eru aftur vísbendingar. Það sem bindur saman fréttirnar, fyrir utan að þær byggja á sömu heimildinni, er að tveir fyrrum lögreglumenn eru miðlægir. Í njósnafréttinni eru þeir kynntir til sögunnar með þessu hætti:

Fyrirtækið sem vann verkið fyrir Björgólf Thor hét PPP sf., stofnað ári fyrr, 2011, af tveimur lögreglumönnum, Jóni Óttari Ólafssyni afbrotafræðingi og Guðmundi Hauki Gunnarssyni lögfræðingi, sem er nú látinn. Báðir höfðu þeir starfað sem lögreglumenn í hátt í áratug, við embætti lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu lengst af.

Jón Óttar og Helgi Seljan eru kunnugir. Árið 2014 tók Jón Óttar upp samtal við Helga þar sem fréttamaðurinn viðurkennir að hafa skáldað og skrumskælt vinnuskjal í fyrsta Samherjamálinu á RÚV, sem kennt er við Seðlabankann. Nokkrum árum síðar, þegar annað RÚV-málið gegn Samherja stóð yfir, kennt við Namibíu, afhjúpaði Jón Óttar loddarafréttamennsku Helga. Í viðtali í Morgunblaðinu er haft eftir Jóni Óttari:

Það sem Helgi gerði í þætti Kast­ljóss 27. mars 2012 er ekki aðeins birt­ing­ar­mynd á óvand­virkni held­ur gerðist hann sek­ur um óheiðarleg vinnu­brögð, blekk­ing­ar og svik.

Síðar reyndi Helgi að launa Jóni Óttari lambið gráa með kæru til lögreglu. Helgi kærði Jón Óttar fyrir umsáturseinelti. Hann fékk valinkunnan fréttamann, síðar starfsmann utanríkisþjónustunnar og bókarhöfund, til að ábekja kæruna. Gefnar voru upp tímasetningar hvenær Jón Óttar hékk fyrir utan heimili fréttamannsins í njósna- og spæjaraleik. Lögreglan tók þegar til við að rannsaka alvarlegt brot á einkalífi fréttamanns ríkismiðilsins. En lögreglurannsókn var snarlega hætt þegar á daginn kom að Jón Óttar var ekki á landinu á þeim tíma hann var sagður spæja fyrir utan heimili Helga Seljan. Ímyndunarafl Helga er svo fjörugt að hann sér það sem ekki er; sannfæringarkrafturinn svo mikill að samstarfsfélagar sjá sömu sýnir og knái loddarinn - mann fyrir utan heimili Helga þegar maðurinn er i reynd úti á rúmsjó.

Af framansögðu er ólíklegt að Jón Óttar hafi afhent Helga Seljan gögn til að afhjúpa sjálfan sig. Þá er eftir félagi Jóns Óttars í PPP, Guðmundur Haukur Gunnarsson. Hann lést fyrir bráðum fimm árum og skildi eftir sig dánarbú.

Hápunktur fréttarinnar í gær, um viðkvæmu persónuupplýsingarnar, er þegar Helgi, alvarlegur í bragði með opna tölvu í bakgrunni í skuggalegu herbergi, talar beint inn í myndavélina og segir gögnin ,,geta valdið öðrum skaða." Í ljósi þess að um sterkefnað fólk er að ræða þarf Helgi Seljan ekki að hafa áhyggjur af lífeyrismálum sínum.

 

„Gengur gegn öllum prinsippum“

Ritskoðun RÚV í þágu rétttrúnaðar

Rithöfundurinn Halldór Armand skrifaði pistla fyrir RÚV í áravís þangað til einn góðan veðurdaginn að hann hafði ,,ranga" skoðun á stóru máli. RÚV er hákirkja ,,réttra" skoðana og getur ekki leyft nema eina skoðun í málum sem talin eru skipta sköpum í liðsuppstillingu góða fólksins. Halldór segir frá:

Þarna skrifaði ég um stríðið í Úkraínu og bjóst ekki við neinum viðbrögðum þannig og fannst þetta frekar „basic take“ hjá mér, þar sem ég gaf aðeins í skyn að þó að stríðið væri algjörlega óréttlætanlegt á allan hátt væri samt kannski eitthvað stærra samhengi sem væri gott að skoða til að skilja þetta. Að þetta væri ekki bara svona teiknimyndardæmi með einum vondum kalli. En ég fékk heldur betur að heyra það og alls konar málsmetandi fólk birtist í fjölmiðlum til að kalla mig lygara. [...] Ég fékk rosalega neikvæð viðbrögð við þessu og það voru hringdir út prófessorar í Háskólanum til að kalla þetta rússneskar lygar og þar fram eftir götunum.

Úkraínustríðið var nokkurra mánaða gamalt er Halldór skrifaði í RÚV sumarið 2022 að kannski væri stríðið ekki einu manni um að kenna, Pútín Rússlandsforseta. Kannski að fleiri orsakir liggi að baki, t.d. útþensla Nató í austurátt eftir lok kalda stríðsins.

En, nei, samkvæmt hákirkjunni á Efstaleiti er aðeins ein skoðun leyfð í stóru málunum. Úkraínustríðið varð eldfimt af annarri ástæðu er upp er gefin. Þau eru háð mörg stríðin án þess að góða fólkið skoðanahervæðist og lemji á þeim sem ekki ganga í takt.

Allt frá því herrans ári 2016, Brexit og fyrra forsetakjör Trump, er góða fólkið með böggum hildar. Sérkennilegur tími, kenndur við vók, er við að líða undir lok og þar með veröldin eins og hún var. Tveir menn öðrum fremur eru gerðir ábyrgir fyrir endalokum vóksins, Trump og Pútín.

Vitanlega er út í bláinn að Trump og Pútín eyðilögðu vókið. Líkt og aðrar öfgar tortímdi það sér sjálft. Rétt aftur er að hvorugur forsetanna taldi vökula svefngengla menningarauka.

Vókið var pólitík vinstrimanna í áratug, 2014-2024. Ekki liggur fyrir hvaða vinstridella fær næst framgang - en það má bóka að RÚV klappi þann stein. Frá hruni hefur ríkisfjölmiðillinn fengið 100 milljarða, segi og skrifa hundrað milljarða, til að telja fólki trú um að hvítt sé svart. Skattgreiðendur standa undir lygafabrikkunni - en eru aldrei spurðir álits hvort þeim líki betur eða verr.

 

 

Kvenblaðamönnum ógnað en sætir ekki tíðindum

Alþjóðasamtökin Blaðamenn án landamæra gáfu nýverið út skýrslu um stöðu blaðamanna í ólíkum þjóðríkjum. Um öryggi íslenskra blaðamanna segir:

Þótt blaðamann séu tiltölulega óhultir fyrir líkamlegu ofbeldi verða kvenkyns blaðamenn stundum fyrir hótunum með símtölum eða athugasemdum á félagsmiðlum. Vandamálið er vaxandi á síðari árum.

RÚV gerði í síðustu viku tvær fréttir um skýrsluna. Hvorki í almennu fréttinni né í sértækri umfjöllun um stöðu íslenskra blaðamanna er þess getið að kvenblaðamenn hér á landi sæta hótunum.

RÚV virðist ekki umhugað um kvenkynið í stétt blaðamanna. Í fyrra, þegar Blaðamenn án landamæra birtu ársskýrsluna fyrir 2024, voru hafðar í frammi sömu athugasemdir um það vaxandi vandamál að blaðakonur séu atyrtar. Gagnrýnina í fyrra mátti lesa sem aðfinnslu í garð RÚV fyrir meðferðina á fréttakonu sem þótti ekki makka rétt.

Valkvæðar fréttir RÚV um samanburðarskýrsluna, í ár og í fyrra, staðfesta enn og aftur að ríkisfjölmiðillinn beitir skipulega dagskrárvaldinu til að fegra ásjónu Efstaleitis. Viðhorfið er að atburður gerist ekki án RÚV-fréttar. Ef engin frétt þá enginn atburður.