Heimsfriður fjármagnaður af Bandaríkjunum - ekki lengur

Sameinuðu þjóðirnar áttu að leiða til heimsfriðar eftir seinni heimsstyrjöld. Þótt það sé ofmælt að friður hafi ríkt í 70 ár er ekki ofsagt að friðsælla hafi verið í heiminum síðustu áratugi en á fyrri hluta síðustu aldar.

Bandaríkin, að stórum hluta, hafa fjármagnað friðinn. Bæði með framlögum til Sameinuðu þjóðanna og einstakra ríkja þvers og kruss um heiminn. En nú bregður nýrra við. Bandaríkin loka buddunni.

Sameinuðu þjóðirnar niðurlægðu Bandaríkin í deilunni um viðurkenningu á Jerúsalem sem höfuðborg Ísrael og Trump lækkaði framlög til stofnunarinnar í beinu framhaldi. Pakistanar hafa þegið milljarða frá Bandaríkjunum, allt frá kalda stríðinu þegar þeir stríddu við Indverja sem nutu stuðnings Sovétríkjanna. Nú hótar Trump að hætta peningaaustri til Pakistan.

Bandaríkin telja, með réttu eða röngu, að þau fá ekki fyrir peninginn sinn fjármuni sem þau dæla til annarra ríkja og ríkjasamtaka. Peningar kaupa stundum frið en blankheit geta verið ástæður stríðsátaka. Minni framlög Bandaríkjanna til alþjóðamála eru í sjálfu sér ekki stríðsógn. En þegar kreppir að í fjármálum getur það hraðað þróun í átt til átaka.

Sendir heimsbyggðinni rauða viðvörun

Munurinn á mótmælum og byltingum; Ísland - Íran

Mótmæli gegn stjórnvöldum geta leitt til byltingar en þó ekki nærri alltaf. Tveir þættir skipta höfuðmáli. Í fyrsta lagi hvort og hve mikið stjórnvöld geta komið til móts við mótmælendur. Í öðru lagi hversu víðtæk mótmælin eru meðal almennings.

Viðvarandi mótmælaástand var á Íslandi eftir hrun. Stjórnkerfið mætti mótmælum með nýjum kosningum og almenningur kaus sér n.k. byltingarstjórn Samfylkingar og Vinstri grænna. Jóhönnustjórnin boðaði umbyltingu í stjórnskipun landsins, með nýrri stjórnarskrá, og uppstokkun á lýðveldinu, með ESB-umsókn.

En byltingarmóðurinn þvarr, ekkert varð úr nýrri stjórnarskrá og ESB-umsóknin dagaði uppi.

Í trúarríkinu Íran er ekki boðið upp á frjálsar kosningar. Sitjandi stjórnvöld ýmist beita loforðum eða hótunum til að friða mótmælendur. Kannski verður það nóg, kannski ekki. Ef til vill verður sett saman umbótastjórn sem boðar lækkun matarverðs og frjálslyndari stjórnarhætti.

Trúarríki eins og Íran er of ósveigjanlegt í stjórnskipun til að mæta mótmælum nema að takmörkuðu leyti. Stóra spurningin er hve óþol almennings er orðið mikið. Byltingarástand er eins og fjölskylda sem er á mörkum þess að liðast í sundur. Annað tveggja gerist að fólk kemur sér saman um að friður sé skárri kostur en að stökkva fram af bjargbrúninni eða að óvissan um hörmungarnar sem bíða sé betra en núverandi ástand.

Þriðji þátturinn getur ráðið úrslitum um hvoru megin hryggjar klerkaríkið lendir. Erlend afskipti eru aldrei langt undan þegar undirstöður bresta. Það getur riðið baggamuninn.

Reynir að binda endi á mótmælin