Slæður, vopn og múslímaófriður

Miðausturlönd eru ófriðarbál. Tvær meginútgáfur múslíma, súnnar sem Sádí-Arabía fer fyrir eru í blóðugu stríði við shíta, þar sem Íran er stórveldið.

Helstu gerendur í hryðjuverkum gegn Bandaríkjunum á þessari öld eru súnnar frá Sádí-Arabíu. Þaðan komu flestir morðingjanna sem flugu á tvíburaturnana í New York og sjálfur var Osama bin Laden Sádi. Engu að síður er Sadí-Arabía, með ríkisvæddri kvenfyrirlitningu, helsti bandamaður ríkis hinna frjálsu og hugðu og hefur verið frá miðri síðustu öld.

Eiginkona Bandaríkjaforseta og dóttir hans slepptu slæðum á meðan Trump sjálfur seldi Sádum vopn fyrir milljarða. Samkvæmt Guardian telja Sádar heimsóknina marka tímamót.

Stórfelld vopnakaup eru ekki tímamót, heldur vísbending um það sem koma skal í trúarstríði múslíma fyrir botni Miðjarðarhafs.


mbl.is Melania sleppti slæðunni
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Sigurður Ingi týndi auðmýktinni

Sigurður Ingi varð formaður Framsóknarflokksins út á auðmýkt. Klíkan að baki Sigurðar Inga bjó til frásögnina að vegna eineltis RÚV gagnvart framsóknarmönnum yrði að jesúa sig með lítillæti.

Fáeinum mánuðum síðar, eftir tapaðar kosningar og fylgishrun, er öll auðmýkt gleymd og grafin. ,,Við hvern á að segja sorrý?" spyr formaðurinn með þjósti.

Sigurður Ingi og klíkan að baki honum ætti að biðjast afsökunar á yfirgengilegasta dómgreindarleysi í allri hundrað ára sögu Framsóknarflokksins. Það er sérstök framsóknarheimska að fella formann sem í fyrsta sinn á þessari öld gerði Framsókn að veldi í íslenskri pólitík.


mbl.is Ástandið gæti verið betra
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Ingólfur var Garðbæingur

Haft er fyrir satt að Ingólfur Arnarson sé fyrsti landnámsmaðurinn á höfuðborgarsvæðinu. Einu heimildir  um að Ingólfur hafi reist sér bú í Reykjavík, Landnámubók og Íslendingabók, eru skrifaðar rúmum 200 árum eftir atburðinn.  Ef gefið er að fyrsti landnámsmaðurinn, Ingólfur eða einhver annar, settist að á höfuðborgarsvæðinu benda aðrar heimildir, staðhættir og fornleifar, til þess að heimili hans og aðalaðsetur hafi ekki verið Reykjavík. En hvar þá?

Reykjavík var hrjóstrug jörð lítt fallin til ábúðar fyrir norræna bændur sem námu hér land á víkingatíma. Gamla Reykjavíkurjörðin náði frá kvosinni upp í Öskjuhlið til Rauðarár neðan Klambratúns og niður á Kirkjusand. Svona um það bil. Samkvæmt Landnámabók var jörð Ingólfs nokkru stærri. Land hans náði í austur til Úlfarsár/Korpu og til vesturs að Hraunholtslæk sem liggur út í Arnarnesvog, þar sem Sjálandsskóli stendur nú. Vestan lækjar bjó bróðursonur Ingólfs, Ásbjörn Össurarson, á Skúlatúni sem líklega var bær á Álftanesi.

Heimili landnámsmanns varð að uppfylla tvö frumskilyrði. Í fyrsta lagi að vera góð bújörð og í öðru lagi veita útsýni til allra átta. Reykjavík uppfyllir hvorugt skilyrðið.

Fyrra skilyrðið þarf ekki að rökræða, bóndi velur sér gott jarðnæði. Lífsbjörgin, búpeningurinn, er undir sama þaki og heimilisfólkið, og heimilið vitanlega sem næst ökrum, engjum og vatnsbólum til að auðvelda aðdrætti. Grasnyt Reykjavíkurjarðarinnar var takmörkuð með klöppum, holtum og melum.

Seinna skilyrðið, útsýnið, er ekki eins augljóst en liggur í augum uppi þegar að er gáð. Bændur stunduðu kvikfjárrækt og beittu á úthaga. Sauðfé, nautgripir og hross þurfa landrými og tilsjón með peningnum verður skilvirkari ef bærinn stendur hátt. Ábúandi í kvosinni sér út í eyjar og Esju en annars byrgja sýn Skólavörðuholt og Öskjuhlið. Í vestri stendur Örfirisey í sjónlínunni. Til að sjá strandlengjuna út á Nes og Snæfellsjökul þarf að yfirgefa kvosina og ganga út á Ufsaklett. Með öðrum orðum: kvosarbóndi sér frá túnfætinum hvorki búpening sinn né til mannaferða.

Annað atriði sem án efa skipti landnámsmenn höfuðmáli var að fylgjast með umferð á landi og sjó. Ísland byggðist á ófriðartíma, víkingaöld. Barist var um áhrif og völd á þeim eyjum sem norrænir menn námu  áður en þeir komu hingað. Suðureyjar,  Orkneyjar, Hjaltlandseyjar voru átakasvæði stærri og smærri víkingaherja og eflaust Færeyjar, þótt minna segi af ófriði þar.

Landnámsmaður á Íslandi varð að vera viðbúinn ófriði og hlaut að velja  sér búsetu til samræmis. Útsýni skipti þar máli enda forsenda fyrir viðbrögðum að vita af hættunni í tíma. En líka varð að huga að flóttaleiðum ef óvinurinn væri liðssterkari en svo að raunhæft væri að berjast fyrir byggð og bú.

Tveir staðir á höfuðborgarsvæðinu eru líklegar sem fyrstu landnámsjarðirnar og þar með heimili þeirra Ingólfs og Hallveigar Fróðadóttur séu þau hjón annað og meira en tilbúningur.

Í fyrsta lagi Nesið, Seltjarnarnes. Þar er gott búland og höfuðból á miðöldum á meðan jörðin Reykjavík var kotbýli. Frá Valhúsahæð sést yfir til Suðurnesja, Snæfellsjökull blasir við handan Faxaflóa og mynni Hvalfjarðar er í sjónmáli. Skerjafjörður og vogar þar inn eru í sjónlínu sem og auðvitað Reykjavík. Fjallahringurinn allur myndar baklandið.

En þrátt fyrir að Nesið sé kostajörð með útsýni yfir sjó og land yrði víkingi er næmi þar land einn ókostur yfirsterkari öllum áformum að velja Nesið til búsetu. Frá Nesinu er aðeins ein flóttaleið á landi, yfir Eiðismýri. Og mýrin milli Skerjafjarðar og Eiðisvíkur er örmjó. Þar þyrfti ekki fjölmennt óvinalið til að hafa öll ráð Nesbúa í hendi sér, væri sótt frá landi og sjó. Enginn víkingur með sjálfsvirðingu byði fólkinu sínu upp á þau býti.

Í öðru lagi Hofsstaðir í Garðabæ. Nafnið eitt er næg ástæða til að vekja grun um að þar gæti  fyrsti landnámsmaðurinn hafa skotið rótum, Ingólfur eða ekki. Landnámabók greinir frá 13 hofum og hof sem bæjarheiti er aðeins þekkt á 37 stöðum á landinu.

Hof eru tilbeiðslustaðir norrænna manna á víkingaöld. Staðarval í náttúrunni var jafnframt undirbúningur undir framhaldslíf og vettvangur samtals við máttarvöldin.  Menn vönduðu til verka, áttu þeir þess kost. Fyrstu landnámsmennirnir áttu valkosti um bústaði.

Eins og í flestum öðrum fornum samfélögum var trúarlegt vald samfléttað því veraldlega. Goðar urðu höfðingjastétt á Íslandi og héldu tignarheitinu þótt landið kristnaðist rúmri öld eftir að landnám hófst. Goðar réðu fyrir hofum eins og þeir síðar réðu kirkjum. Líkt og kirkjur voru hofin félags- og valdamiðstöðvar. Sveitungar sóttu heim fyrirmennin, sýndu þeim lotningu um leið og goðum var blótað til árs og friðar.

Hofsstaðir eru miðlægir á höfuðborgarsvæðinu. Frá staðnum er útsýni til allra átta, út á sjó og upp til heiða. Tveir lækir afmarka tún Hofsstaða, báðir renna í Arnarnesvog. .Á undirlendinu neðan Hofsstaða eru náttúrukostir á Álftanesi, bæði lands- og sjávargæði.  Hofsstaðabóndi gat bæði fylgst með búpeningi á úthögum og haft auga með mannaferðum um víðan völl og til hafs. Ef til ófriðar kæmi var hann með skipalægi í Hafnarfirði, annað á Álftanesi og gat sem hægast runnið upp til heiða ef óvígur her sækti að úr þrem áttum.

Hofstaðarhóll er austan Hraunkotslækjar, sem skipti bújörðum Ingólfs og bróðursonar hans, Ásbjörns, samkvæmt Landnámabók. Bú Ásbjörns, Skúlatún, er talið hafa verið á Álftanesi. Ingólfur hefur þá haft traustan mann á undirlendinu fyrir neðan Hofsstaði ef sótt var að höfðingjanum af sjó. Baklandið varði Vífill, leysingi Ingólfs, sem bjó á Vífilsstöðum ofan Hofsstaða. Viðlíka fyrirkomulag, að undirsátar gættu höfðingja sinna með búsetu nærri óðalssetrinu, var tíðkað um alla Vestur-Evrópu á miðöldum.

Landnámsskáli fannst á Hofsstöðum og er skálinn einn sá stærsti sem fundist hefur hér á landi, um 30 metrar að lengd. Skálinn hýsti ekki færri en um 30 manns, líklega fleiri. Enginn Meðal-Jón bjó staðinn á landnámsöld heldur stórhöfðingi sem valdi sér búsetu er uppfyllti skilyrði víkingaaldarbónda.

Söguna verður að skrifa í samræmi við  heimildir sem völ er á. Þær heimildir sem við höfum um landnám eru ritheimildir, fornleifar og staðhættir. Í Reykjavík eru hvorki landgæði né útsýni og hvergi finnst þar hofið. Hofsstaðir skora þrennuna.

Landnámabók segir Ingólf búa við  Arnarhvol ,,fyrir neðan heiði” en kappinn hafði vetursetu við Ingólfsfjall austan Hellisheiðar áður en hann kom í bæinn. Séð frá Hellisheiði eru Hofsstaðir og Arnarhvoll álíka neðan heiðar. 

Það væri lélegur bóndi og enn aumkunarverðari víkingur er settist að í Reykjavík þegar Hofsstaðir í Garðabæ stæðu til boða. En báðir staðirnir falla innan jarðnæðisins sem Ingólfur hélt fyrir sig, eftir að hann gaf frá sér lönd í austri og vestri.

Hvort sem Ingólfur og Hallveig eru stílfærsla Landnámabókar á fyrstu landnemunum  eða ekki er einboðið að þau voru  Garðbæingar en ekki reykvísk.

 

(Auðvitað er algjör tilviljun að þessi færsla verður til þegar forsætisráðherra Íslands er í fyrsta sinn borinn og barnfæddur Garðbæingur; sama gildir um sitjandi forseta lýðveldisins, sem býr á Álftanesi þar sem Ásbjörn var forðum útvörður Ingólfs).

 


Bloggfærslur 20. maí 2017

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband